UzPedia.uz

O'zbekcha online ensiklopediya

Fizika

AXBOROT MASHINASI

AXBOROT MASHINASI – katta hajmli axborotlardagi ma’lumotlarni saqlash, ularga ishlov berish, ularni izlash jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish uchun mo’ljallangan raqamli hisoblash mashinasi. Axborot mashinasi axborotni avtomatik tarzda tasniflaydi va uni ma’lum xotira quri

AXROMAT

AXROMAT (Yunoncha achromatos — rangsiz) — sferik va xromatik abberasiyalari (linzalar nuqsoni) bartaraf qilingan murakkab optik tizim (ob’yektiv). Ikki linzali (masalan, durbinlar, geodeziya asboblari, astronomiya refraktorlari) va ko’p linzali (masalan, mikroskoplar) bo’lishi mumkin. Axr

ASHIR

ASHIR (Arabcha) — qadimgi hajm o’lchovi; qiymati xalqaro birliklar tizimi bo’yicha 6 l ga teng (1 Ashir =6 l). Manba O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi

AEROGEOLOGIK S’YOMKA

AEROGEOLOGIK S’YOMKA – foydali qazilmalarni qidirish usuli. Samolyot, yer sun’iy yo’ldoshi yordamida yer yuzini suratga olish yoki uning tuzilishmni bevosita kuzatishga asoslangan. Aerogeologik s’yomka ishlari 3 davrga bo’linadi: tayyorgarlik, dala ishlari va laboratoriya ishlari. 1-dav

AEROGRAF

AEROGRAF (Aero… va… graf) — siqilgan havo yordamida bo’yoq purkaydigan asbob. Gazmol, qog’oz va shu kabilarga gul solishda, fotosuratlarni retushlashda, Plakatlar, teatr dekoratsiyalari va boshqalarni tayyorlashda ishlatiladi. Devorlarni oqlash, bo’yash uchun ishlatiladigan Aerograf boâ

AERODINAMIK ISISH

AERODINAMIK ISISH – gaz yoki havo biror jism sirtidan katta tezlik bilan oqib o’tganda shu jism sirtining isishi. Gaz yoki havo oqimi sekinlashgan sari uning temperaturasi orta boradi va gaz (havo)ning issiqlik o’tkazishi tufayli jism sirtining temperaturasi ham ortadi. Gaz (havo) oqimi asosa

AEYUDINAMIK KUCH

AEYUDINAMIK KUCH – suyuqlik (gaz)da harakat qilayotgan jism sirtiga ta’sir etuvchi kuch. Harakatdagi jism sirtining har bir unsuriga ta’sir etuvchi Aeyudinamik kuchlarni bitta teng ta’sir etuvchi kuch bilan almashtirish mumkin (to’la Aeyudinamik kuch va bosh moment — aerodinamik moment)

AERODINAMIK MOMENT

AERODINAMIK MOMENT – suyuqlik (gaz)da harakat qilayotgan jismga ta’sir etuvchi aerodinamik kuchlar bosh momenti. U jismning uchishini boshqarish, aerodinamik kuch yo’nalishini aniqlash va jismning muhitdagi harakatini o’rganishda ishlatiladi. Manba O'zbekiston Milliy Ensikl

AERODINAMIK QUVUR

AERODINAMIK QUVUR – aerodinamika sohasidagi tekshirish qurilmasi; unda sun’iy hosil qilingan havo yoki gaz oqimining uchish apparatlariga va boshqa ob’yektlarga yoki modelning ob’yektlardagi fizikaviy o’xshash qismlariga ta’siri o’rganiladi. Aerodinamik quvurni birinchi marta K. E. Ts

AERODINAMIKA

AERODINAMIKA (Aero… va dinamika) — gidroaerodinamikaning havoning harakat qonunlarini va jismlar sirtida vujudga keladigan kuch qonuniyatlarini hamda jismlarning havoga nisbatan harakatini o’rganadigan bo’limi. Asosiy masalalaridan biri — uchish apparatlariga ta’sir etuvchi aerodinamik

AERODROM

AERODROM (Aero… va Yunoncha dromos — yugurish joyi) — samolyotlarning uchishi va qo’nishi uchun mo’ljallangan, ularni joylashtirish va ularga texnik xizmat ko’rsatishni ta’minlaydigan inshootlarva jihozlar majmui. Fuqaro va harbiy, doimiy va muvaqqat Aerodromlar bo’ladi. Samolyotlar

AEROZOLLAR

AEROZOLLAR (Aero… va lotincha solution — eritma) — gaz muhitida muallaq turadigan mayda-mayda qattiq yoki suyuq zarralardan tashkil topgan dispers tizimlar. Aerozollardagi zarralarning kattaligi millimetrning o’n milliondan bir ulushidan tortib, bir necha millimetrgacha boradi (qor uchqunla

AEROIONIZATORLAR

AEROIONIZATORLAR – havoni sun’iy ravishda ionlash, ya’ni unda juda ko’p musbat yoki manfiy atmosfera ionlari (aeroionlar) hosil qilish uchun ishlatiladigan apparatlar. Aeroionizatorlar yurak-qon tomir kasalliklarida, asab xastaligida, nafas yo’llari va o’pka yallig’langanda asosan man

AEROLOGIK ASBOBLAR

AEROLOGIK ASBOBLAR – Aerologiyada qo’llaniladigan asbob-uskunalar. Havo bosimi, shamol tezligi, yo’nalishi va hokazolarni o’lchashda ishlatiladi. Muqim (stasionar) Aerologik asboblar yerga o’rnatiladi, ba’zilari ATM.ning tegishli qatlamlariga turli vositalar: vodorod yoki geliy to’lgâ

AEROLOGIYA

AEROLOGIYA (Aero… va Yunoncha logos — so’z, tushuncha, bilim) — ATM. fizikasining erkin atmlagi (yer sirtiga tutashuvchi qatlamdan balanddagi) fizik hodisalar va jarayonlarni o’rganuvchi bo’limi. Balandliklarda ATM. tarkibi, bulut va yog’inlarning hosil bo’lishi, har xil balandlikda

AEROLOSIYA

AEROLOSIYA (Aero… va gollandcha loodsen —kemani olib yurish) — havo yo’lining mukammal tafsiloti (xaritasi). Shturmanning, shturmansiz uchish apparatlarida esa uchuvchining xatarsiz va adashmay uchishini ta’minlash uchun tuziladi. Aerolosiya havo yo’lining iqlim va tabiiy-geografik tafs

AEROMAGNIT SURATGA OLISH

AEROMAGNIT SURATGA OLISH (s’yomka) — yer magnit maydonini samolyotlar yordamida o’rganish usuli. Bu usul Aeromagnitometr ixtiro qilingandan (1936) keyin qo’llanila boshlandi. Keyinchalik temir konlarini qidirish, geologik xaritalar tuzish va ularni aniqlashda keng foydalaniladigan bo’ldi.

AEROMAGNITOMEGR

AEROMAGNITOMEGR – yerning magnit maydonini samolyot va boshqalar uchish apparatlaridan o’lchash uchun ishlatiladigan asbob. Ikki turi — induktsion va ferrozondli Aeromagnitomegr qo’llaniladi. Induktsion Aeromagnitomegrlarda o’z o’qi atrofida aylanadigan simlar o’ralgan g’altak sezgi

AEROMAYOQ

AEROMAYOQ — kechasi va tuman vaqtida samolyotlarga mo’ljal beradigan, kuchli yorug’lik manbalari bilan ta’minlangan qurilma; inshoot. Manba O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi

AERONAVIGATSIYA

AERONAVIGATSIYA (Aero… va lotincha navigation — kemada suzish) — uchish apparatlarini belgilangan trassadan xarita, kompas, radioasboblar va boshqa vositalar yordamida uchirib borish to’g’risidagi fan. Manba O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi

AERONAVTIKA

AERONAVTIKA (Aero… va Yunoncha nautike — kemani boshqarish) — havodan yengil uchish apparatlari (dirijabl, aerostat va boshqalar) da parvoz qilish va havodan og’ir uchish Apparatlarida uchish to’g’risidagi ta’limot. Manba O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi

AERONOMIYA

AERONOMIYA (Aero… va Yunoncha nomos — qonun) — ATM.ning yuqori qatlamlarini o’rganuvchi fan. Aeronomiyadagi ilmiy tadqiqot usullari: raketalar va sun’iy yo’ldoshlar yordamida ATM.ni zondlash, radioto’lqinlarning tarqalishini kuzatish, spektral analiz (tahlil). Yuqori ATM. dengiz sathi

AEROSTAT

AEROSTAT (Aero… va Yunoncha states — qo’zg’almas) — havodan yengil uchish apparati. Bunda ko’tarish kuchi zichligi havo zichligidan kam bo’lgan, qobiq (ballon) ichiga to’ldirilgan gaz (vodorod, geliy) dan hosil qilinadi. Dastlabki Aerostatni Frantsiyada aka-uka Jozef va Eten Mongolf

AEROSTAT ASTRONOMIYASI

AEROSTAT ASTRONOMIYASI – astronomiyaning kosmik jismlarni aerostatga o’rnatilgan teleskop va boshqa ilmiy apparatlar yordamida kuzatishga asoslangan bo’limi. Yer sirti yaqinida atmosfera bir tekis isimaganligi sababli, turbulentsiya hodisasi ro’y beradi, natijada kuzatilayotgan yoritqich nu

AEROSTATIKA

AEROSTATIKA — aeromexanikannng gazlar (ayniqsa, havo) ning muvozanat shartlarini va ularga botirilgan qattiq jismlarga ta’sirini o’rganuvchi bo’limi. Gidrostatikaning ba’zi qonunlari Aerostatika uchun ham umumiydir. Suyuqliklardan farqli ravishda gazlar o’z-o’zidan cheksiz kengayish v

AEROFOTORAZVEDKA

AEROFOTORAZVEDKA – samolyot yoki boshqa uchish apparatlariga o’rnatilgan aerofotoapparatlar yordamida yerdagi ob’ektlarni suratga olish. Aerofotorazvedkani uchuvchisiz yoki maxsus razvedkachi samolyotlar bajaradi. Razvedkachi samolyotda bir necha fotoapparat bo’lib, ular yerdan berilgan das

EVENK TILI

tungus-manjur tillaridan biri

EVEN TILI

tungusmanjur tillaridan biri

EVELAR

Gana,Togo va Nigeriya dagi xalq

Davan

Farg‘ona vodiysidagi qadimgi davlat

Dabusiya

arxeologik yodgorlik

Dabiriston

o‘rta asrda O‘rta Osiyo va Eron shaharlaridagi maktab

Dabir

mamlakat hukmdorining shaxsiy kotibi

Abbosiylar

rab xalifalari sulolasi (750—1258), Muhammad (sav) ning amakilari Abbos avlodlari

Abbosiy

kumush pulning bir misqolligi

Abadiy dvigatel

bir marta harakatga solib yuborilgandan keyin cheksiz uzoq vaqt o‘z-o‘zidan ish bajara oladi, deb faraz qilingan mashina
2022 - 2023. Hamma maqolalar: ta