Abbosiylar

---

Abbosiyalr — arab xalifalari sulolasi (750—1258), Muhammad (sav) ning amakilari Abbos avlodlari. Abu Muslim harakati natijasida hokimiyat tepasiga kelgan. Dastlabki poytaxti — Kufa sh. «Saffoh» («Xunrez») laqabi b-n mashhur bo‘lgan Abul-Abbos Abdulloh sulolaning birinchi xalifasi edi. Ikkinchi xalifa Saffohning ukasi Abu Ja’far Mansur (754—775) Bag‘dod sh.ga asos solib, poytaxtni shu yerga ko‘chiradi. A. hukmronligining dastlabki davrida savdo-sotiq rivojlanadi. Bag‘dod Sharqning yirik savdo markaziga aylanadi, ilm-fan ravnaq topib, falsafa, mat., tabiiyot va b. fanlarga oid ko‘plab asarlar yaratiladi. Andalusiya (Ispaniya) dan tashqari butun musulmon mamlakatlari
— Mag‘ribdan to Movarounnahrgacha A.qo‘l ostiga o‘tadi. Bular xalifalikning iqtisodiy negizini, siyosiy va harbiy qud-ratini mustahkamladi. Ayniqsa Horun ar-Rashid va uning o‘g‘li Ma’mun zamoni A. sulolasining gullagan davri edi. 9-a.ning ikkinchi yarmidan boshlab A. xalifaligi zaiflasha boshladi. 10-a. ning boshiga kelib faqat Bag‘dod va uning atroflaridagina siyosiy hokimiyat A. qo‘lida qoddi. Harbiy kuchlarturk sarkardalari qo‘liga o‘tib ketdi. Ular xohlagan vaqnlarida xalifalarni almashtira olar edilar. 10-a. o‘rtalariga kelib A. siyosiy hokimiyatni tamoman qo‘ldan boy berib, musulmonlarning diniy xalifasi (payg‘ambar o‘rinbosari)gina bo‘lib qoldilar. Erondagi buvayhiylar (945) Bag‘dodni o‘z qo‘liga oldi, lekin ular A.ning mavqei b-n hisoblashar edi. Bag‘dod saljuqiy-sunniylar tomonidan bosib olingandan keyin A. siyosiy hukmronligi qisman tiklandi va dinning mavqei mustahkamlandi. 1258 y. mo‘g‘ullar Bag‘dodni vayron qilib, A.ni tamoman tor-mor keltirdi. Mo‘g‘ul xoni Huloku buyrug‘i b-n Abbosiy xalifalarning so‘nggisi — Musta’sim qatl etildi. A. sulolasining qolgan vakillari esa Misrga qochdi. Mamluk sultonlari davrida (turklar 1517 y. Misrni olgunga qadar) A. Qohirada muqaddas kishilar sifatida yashab keldilar. 1261 y. Mamluk sultoni Beybars A.dan biri al-Mustansirni xalifa deb e’lon qildi. 1517 y. A.ning avlodi Mutavakkil III Istanbulga keltirilib, u diniy rahnamolik huquqini turk sultonlariga topshirgan. A. dan 37 kishi xalifa bo‘lgan.

Manba

---

O'zME