Yorug`lik aberraatsiyasi
Yorug`lik aberratsiyasi
Yorug'likni izchil ravishda to'lqiniy jarayon deb qarab, yorug'lik aberratsiyasi hodisasini tekshirganda ham Yer harakatining optik hodisalarga ko'rsatadigan ta'siri masalasi paydo boʻladi.
Agar Gers faraz qilganidek, harakatlanayotgan Yer efirni toʻliq ergashtirsa, aberratsiya sababini izohlab boʻlmaydi, chunki yorug'lik to'lqinlari truba bilan bir vaqtda harakatlanayotgan efir bilan birga ko'chadi, truba tinch turganda yulduzga qaratilgan
S
0
{\displaystyle S_{0}}
yo'nalish truba harakat qilganidagi S yoʻnalish bilan ustma-ust tushadi. Bu aytilgan gap 1-a rasmda yaqqol tasvirlangan, rasm ravshan boʻlishi uchun unda truba oʻrniga vizir moslamasi chizilgan, to'lqin fronti MN orqali truba ichiga kirib, truba bilan birga harakatlana boshlaydi va trubaning tezligi qanday bo'lishidan qat'i nazar OA o'q boʻylab tarqaladi.
Agar o'zi bilan trubani ergashtirib ketadigan Yer harakatlanayotganida efir qoʻzgʻalmaydi, deb faraz qilsak, u holda yorug'lik to'lqinlari qoʻzgʻalmas efirda o'z yo'lini davom ettirib, jilgan trubadan orqada qoladi.
t
g
α
0
=
(
υ
/
c
)
sin
ψ
{\displaystyle tg\alpha _{0}=(\upsilon /c)\sin \psi }
Truba o'qining yulduzga to'g'rilanganicha qolishi uchun uni og'dirib turish kerak; bu og'ish burchagi trubaning v tezligiga va u bilan yulduzga qaratilgan yoʻnalish orasidagi burchakka bogʻliq. Tezlik qadar oʻzgarganida trubaning og'maligi
α
0
{\displaystyle \alpha _{0}}
=
<
S
O
{\displaystyle <SO}
S
0
{\displaystyle S_{0}}
>
{\displaystyle >}
burchak qadar oʻzgarishi kerak, demak aberratsiya burchagi
α
0
=
A
B
/
O
A
=
v
/
c
sin
ψ
{\displaystyle \alpha _{0}=AB/OA=v/c\sin \psi }
boʻladi, bundagi AB V OA c-yorug'liknning truba bo'ylab yo'nalgan tezligi (boʻshliqda yoki havoda)
ψ
=
1
/
2
π
{\displaystyle \psi =1/2\pi }
boʻlganda, aberratsiya burchagi
α
0
{\displaystyle \alpha _{0}}
juda kichik boʻladi
(
tan
α
0
≈
α
0
{\displaystyle \tan \alpha _{0}\thickapprox \alpha _{0}}
).
XVII asrning boshlaridayoq Bredlinning aniqlashicha, yil Yorug'lik davomida kuzatilganda yulduzlar unchalik katta bo'lmagan ellipsni harakterlaydi.
Agar Yer efiriga nisbatan harakatlansa bu hodisani tushuntirish mumkin. Buning uchun teleskopni kuzatiladigan yulduzga to'g'ri joylashtirmasdan qandaydir
α
0
{\displaystyle \alpha _{0}}
burchak ostida joylashtirish lozim.
Vertikalga nisbatan teleskop qarshisida turgan yulduz a burchak ostida koʻrinadi. Biz hilamizki M ning uchun ham kuzatuvchiga yulduz aylanma orbita bo'ylab harakatlanayotgandek tuyuladi. Agar yorug'lik tezligi - Yerning tezligi desak. Yulduzning ko'rinma burchagi
tan
α
0
=
v
/
c
{\displaystyle \tan \alpha _{0}=v/c}
boʻladi. v=30km/s desak,
α
≈
20.5
0
{\displaystyle \alpha \approx 20.5^{0}}
teng bo'ladi, bu tajribaga yaqin. Bu tushuntirishdan efimi Yer harakatida (va uning atmosferasida hech qanday ishtirok etmasligi) ochiq ko'rinmaydi.
uz.wikipedia.org