Yopiq Urugʻli Oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar (Magnoliophyta yoki Angiospermae), yopiq urugʻli oʻsimliklar, yopiq urugʻlilar — gul chiqaradigan yuksak oʻsimliklar guruxi. Urugchi organining mavjudligi va qoʻsh urugʻlanish G.oʻ.ga xos xususiyatdir. G.oʻ.ning urugʻ kurtagi bir yoki bir nechta boʻrtgan meva barglaridan iborat berk tuguncha boʻshligʻida boʻladi. Urugʻlari meva ichida joylashgan (yopiq urugʻlilar degan nom shundan kelib chiqqan). Bunday oʻsimliklar ikki sinf (bir pallali oʻsimliklar va ikki pallali oʻsimliklar)ga boʻlinadi. Oʻz navbatida bular ham kenja sinflar, tartib, oilalar, turkumlar va ularning barcha oraliq kategoriyalari bilan turlarga boʻlinadi.
G. u.da 400 oila, 12 mingdan ortiq turkum va 250 mingga yaqin tur mavjud. Yer yuzidagi yuksak oʻsimliklarning yarmidan koʻprogʻini yopiq urugʻli oʻsimlik turlari tashkil etadi. Odamlar uchun keraqli oʻsimliklar, jumladan oziq-ovqat oʻsimliklari (bugʻdoy, javdar, sholi, kartoshka, dukkaqlilar va b.), tolali oʻsimliklar (gʻoʻza, zigʻir, kanop va hokazo), efir moyli va dorivor oʻsimliklar, mevalilar va kauchukli oʻsimliklarning koʻpchiligi G.oʻ.ga kiradi.
Adabiyotlar
uz.wikipedia.org
Sun'iy intellekt javobi:
Yopiq urugʻli oʻsimliklar (Lat. Angiospermae yoki Magnoliophyta) — o‘simliklarning eng rivojlangan va eng ko‘p turlarga ega guruhi bo‘lib, ularning urug‘lari meva ichida joylashgan. Ushbu o‘simliklar dunyodagi barcha o‘rmonlar, tekisliklar va boshqa tabiiy hududlarda keng tarqalgan.
Yopiq urugʻli oʻsimliklarning asosiy xususiyatlari:
-
Urugʻni o‘rab turuvchi meva: Yopiq urugʻli oʻsimliklarning urugʻlari meva deb ataladigan tuzilma ichida himoyalangan bo‘ladi. Bu meva urug‘ning atrofini qoplaydi va urug‘ning tarqalishida muhim rol o‘ynaydi.
-
Gulning mavjudligi: Ushbu o‘simliklarda urugʻ hosil qilish uchun maxsus organ — gul (reproduktive organ) mavjud bo‘ladi. Gulda barglar, kelib chiqishi o‘zgargan barglar (gul kamarlar), tuxumdon, urug'lik va chang hosil qiluvchi organlar joylashgan.
-
Ikki kotiledon (ikkikotanali) va bitta kotiledon (yagona kotiledonli) guruhlarga bo‘linadi:
- Ikki kotiledonli oʻsimliklar (Dicotyledonae): Barglari venali ternarni yoki tarmoqchali tuzilishga ega, ildizlari esa asosiy ildiz tizimiga ega. Misol uchun, baqlajon, olma, gilos.
- Yagona kotiledonli oʻsimliklar (Monocotyledonae): Barglari parallel venali, ildizlari esa tomirchali ildiz tizimiga ega. Misol uchun, bug‘doy, makkajo‘xori, piyoz.
-
Suvsiz sharoitga moslashish: Yopiq urugʻli o‘simliklarning ko‘pchiligi quruq va nam hududlarga yaxshi moslashgan, ular shuningdek, suv o‘tishi va oziq moddalar almashinuvida yuqori samaralilikka ega.
-
Oziq-ovqat manbai: Odamlar uchun tuproqdan tortib oziq-ovqat mahsulotlariga qadar barcha asosiy oziq-ovqatlar ko‘pincha yopiq urugʻli o‘simliklardan olinadi: don, mevalar, sabzavotlar, asal o‘simliklari va boshqalar.
Yopiq urugʻli o‘simliklarning ahamiyati:
- Ekologik ahamiyati: O‘simliklar tabiiy muhitda kislorod ishlab chiqaradi, tuproqni barqarorlashtiradi, hayvonlar va hasharotlar uchun oziq-ovqat va yashash joyi ta’minlaydi.
- Iqtisodiy ahamiyati: Qishloq xo‘jaligida va biznesda muhim o‘rin tutadi. Ko‘plab qishloq xo‘jalik ekinlari (bug‘doy, jo‘xori, shakarqamish) yopiq urugʻli o‘simliklarning misollaridir.
- Tibbiy ahamiyati: Ko‘plab dori vositalari va terapevtik o‘simliklar yopiq urugʻli o‘simliklar oilasiga kiradi.
Misollar:
- Olma daraxti (Malus domestica)
- Liliya (Lilium)
- Gilos (Prunus avium)
- Bug‘doy (Triticum aestivum)
- Shirin kartoshka (Ipomoea batatas)
Umuman olganda, yopiq urugʻli o‘simliklar o‘zining biologik xilma-xilligi va inson hayotidagi o‘rni bilan tabiiy dunyoning ajralmas qismi hisoblanadi.