Yevropa davlatlari roʻyxati
Yevropa — dunyoning 6ta qismidan biri boʻlib, Osiyo bilan birga hududi va aholisi boʻyicha eng katta materik, Yevro osiyoni tashkil etadi. Yevropaning maydoni 10 million km², aholisi 730 million kishi.
Geografik jihatdan Yevropa gʻarbda Atlantika okeani va shimolda Shimoliy Muz okeani, janubda Qora, Marmar va Oʻrta dengizlar, janubda Bosfor va Dardanel boʻgʻozlari bilan chegaralangan. Yevropaning sharqiy va janubi-sharqiy chegaralari sifatida, odatda, Ural togʻ tizmasining sharqiy etaklari, Emba daryosi va Kaspiy dengizi, Kavkazortining shimoliy chegarasi Kuma, Manych, Don daryolari boʻylab hisoblanadi.
Yevropa mamlakatlari 4 mintaqaga boʻlingan: Gʻarbiy, Sharqiy, Shimoliy va Janubiy. Baʼzi geograflar beshinchi mintaqani ajratib koʻrsatishadi — Markaziy. Sovuq urush davrida kapitalistik mamlakatlar Gʻarbiy mintaqaga, sotsialistik mamlakatlar esa Sharqiy mintaqaga tegishli edi.
Yevropada jami 65 ta davlat joylashgan: ulardan 50 tasi mustaqil davlat, 9 tasi qaram hudud va 6 tasi tan olinmagan respublika. 14 ta davlat orollar, 19 tasi ichki davlatlar, 32 tasi dengiz va okeanlarga keng chiqish imkoniyatiga ega.
Uchta davlat — Rossiya, Turkiya va Qozogʻiston, barcha nufuzli manbalarga koʻra, Yevropada ham, Osiyoda ham hududlarga ega;
yana ikkita davlat — Ozarbayjon va Gruziya — koʻplab nufuzli manbalar, xususan, rus va Gʻarbiy Yevropa manbalari talqiniga koʻra, butunlay Osiyoga kiradilar; Amerikaning bir qator manbalari bu davlatlar kichik Yvropa qismlariga ega deyishadi.
Geografik jihatdan butunlay Osiyoda joylashgan Armaniston va Kipr bir qator geosiyosiy va madaniy mezonlarga koʻra Yevropaga tegishli boʻlishi mumkin.
Shuningdek, koʻplab manbalar Kavkazorti va Kipr mamlakatlari Yevropa bilan chambarchas bogʻliqligiga ishonch hosil qiladi.
Islandiya orol davlati boʻlib, kontinental Yevropadan Atlantika okeani bilan ajralib turadi va toʻgʻridan-toʻgʻri Amerika qitʼasi bilan chegarada, Yevroosiyo va Shimoliy Amerika tektonik plitalari bilan tutashgan joyda joylashgan.
Xuddi shu narsa Afrikadan Oʻrta dengiz bilan ajratilgan, ammo Shimoliy Afrika mintaqasiga nisbatan yaqin joylashgan Malta uchun ham amal qiladi .
Bir qator Yevropa davlatlari Afrikada oʻz hududlariga ega: Ispaniya (Kanar orollari va Marokash sohilidagi „Ispaniyaning suveren hududlari“), Portugaliya (Madeyra) va Fransiya (Mayot va Reunionning chet el departamentlari).
Amerikada ikkita Yevropa davlatining hududlari bor: Daniya (Grenlandiya avtonom viloyati) va Fransiya (Fransuz Gvianasi, Gvadelupa, Sent-Martin, Sent-Bartelemi, Martinika va Sent-Pyer va Mikelonning chet eldagi departamentlari va jamoalari).
Shuningdek, Yevropa Oʻrta dengizning barcha orol davlatlari va hududlarini oʻz ichiga oladi (Kipr va Shimoliy Kipr bundan mustasno).
27 ta davlat Yevropa Ittifoqiga, 25 tasi NATO blokiga, 47 tasi Yevropa Kengashiga aʼzo.
Yevropa hududida dunyodagi eng katta (Rossiya) va eng kichik (Vatikan) davlatlari joylashgan.
Tushuntirishlar
Asosiy mintaqalar
Gʻarbiy Yevropa
Gʻarbiy Yevropa — bu asosan lotin tilida soʻzlashuvchi mamlakatlarni, shuningdek, Yevropa yarim orolining gʻarbiy qismida joylashgan keltlar va nemislar mamlakatlarini birlashtirgan geosiyosiy mintaqadir. Dunyoning iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan mintaqalaridan biri.
Mintaqaning shakllanishining boshlanishi Rim imperiyasining mavjudligining tugashi va uning Gʻarbiy va Sharqiy imperiyalarga boʻlinishi deb hisoblanadi.
Mintaqada lotin alifbosi ustunlik qiladi. Mintaqadagi asosiy dinlar katoliklik va protestantizmdir.
Sharqiy Yevropa
Sharqiy Yevropa — Yevropaning sharqiy qismida joylashgan geosiyosiy mintaqadir . Hududi boʻyicha eng katta Yevropa mintaqasi.
Hudud Vizantiya imperiyasining gullagan davrida shakllangan.
Asosiy dinlar — pravoslavlik va katoliklik, islom anʼanaviy ravishda keng tarqalgan mintaqalar mavjud. Mintaqada kirill yozuvi (pravoslavlar hukmron boʻlgan slavyan davlatlari) va lotin alifbosi qoʻllaniladi.
Shimoliy Yevropa
Shimoliy Yevropa — Yevropaning shimoliy qismida joylashgan Skandinaviya va Boltiqboʻyi davlatlarini birlashtiruvchi geosiyosiy mintaqadir .
Hudud eramizning I ming yilligining ikkinchi yarmida german mustamlakachilari negizida tashkil topgan boʻlib, bu xalqning koʻpgina xususiyatlarini meros qilib olgan.
Mintaqadagi hukmron dinlar lyuteranlik va protestantizmning boshqa konfessiyalaridir.
Janubiy Yevropa
Janubiy Yevropa — Yevropaning janubiy qismida joylashgan janubiy slavyan, rim va yunon tilida soʻzlashuvchi davlatlarni birlashtirgan geosiyosiy mintaqadir .
Mintaqa miloddan avvalgi 2 ming yillikda Qadimgi Yunoniston davrida shakllana boshlagan va nihoyat Rim imperiyasining gullagan davrida shakllangan. Bu Yevropaning eng qadimgi mintaqasi.
Diniy tarkib asosan pravoslavlik, katoliklik va islom bilan ifodalanadi.
Maxsus hududlar
Qisman Yevropada joylashgan davlatlar
Hududining koʻp qismi Osiyoga tegishli boʻlgan davlatlar, dunyoning bir qismi chegaralaridan oʻtishning barcha umumiy qabul qilingan variantlariga koʻra (Rossiya bundan mustasno).
Yevropa va Osiyo chegaralarini Kuma-Manich choʻqqisi boʻylab oʻtish variantiga koʻra, butunlay Osiyoda joylashgan davlatlar, ammo Kavkazda Yevropaning bir qismi chegaralarini kesib oʻtish variantiga koʻra, ular kichik geografik Yevropadagi hududlar:
Geografik jihatdan toʻliq Osiyoda joylashgan, lekin geosiyosiy va madaniy jihatdan Yevropaga tegishli boʻlgan davlatlar:
Qaram hududlar
Boshqa davlatning nazorati ostidagi, lekin rasman uning tarkibiga kirmaydigan hududlar, shuningdek, rasmiy ravishda davlatlar tarkibiga kiruvchi, lekin maxsus xalqaro maqomga yoki xalqaro yuridik shaxs ga ega boʻlgan hududlar roʻyxati.
Tan olinmagan va qisman tan olingan davlatlar
De-fakto toʻliq oʻzini oʻzi boshqarishni amalga oshiruvchi tan olinmagan va qisman tan olingan davlatlar roʻyxati.
Baʼzan Yevropaga kirishi aytiladigan davlatlarning bahsli hududlari: Osiyoda joylashgan qisman tan olingan va tan olinmagan davlat tuzilmalari roʻyxati, ammo ular chegaralari ichida joylashgan BMTga aʼzo davlatlar baʼzan Yevropa deb ataladi.
Manbalar
uz.wikipedia.org