Yeryong‘oqli ragu
Yeryongʻoqli ragu yoki yeryongʻoqli styu, shuningdek, maafe, (Volof: mafé, maffé, maffe), (fransuzcha: sauce d'arachide), (inglizcha: peanut stew, groundnut stew), tigadèguèna yoki domoda — Gʻarbiy Afrikada asosiy oziq-ovqat mahsuloti boʻlgan yeryongʻoqli ragu. Maxsus taʼm va toʻyimlilik uchun sousni yaratishda goʻsht va sabzavotli raguga yeryongʻoq pastasi, yeryongʻoq moyi yoki maydalangan yeryongʻoq qoʻshiladi.
Malidagi Mandinka va Bambara xalqidan kelib chiqqan. Mandinka tilida uning toʻgʻri nomi domodah yoki tigadegena (soʻzma-soʻz „yeryongʻoq moyli sous“, bu yerda tige „yeryongʻoq“, dege „pasta“, na esa „sous“) Bamanankanchada. Domodah shuningdek mandinka tilidan oʻzlashtirilgan gambiyaliklar tomonidan ham qoʻllaniladi. Senegalda domodah yoki domoda yeryongʻoq pastasidan foydalaniladigan mafedan farqli oʻlaroq, un bilan quyuqlashtirilgan shoʻrva yoki raguga kiradi. Bu Senegal va Gambiyadagi bir nechta etnik guruhlarning sevimli taomidir. Mustamlaka davrida yeryongʻoq yetishtirishning kengayishi bilan maafe Gʻarbiy Afrikada, hatto Kamerun va Fransiya kabi Gʻarbiy Afrikadan tashqarida ham mashhur taomga aylandi.
Gʻarbiy va Markaziy Afrika xalqlarining oshxonalarida taomning variantlari paydo boʻldi. Bu yeryongʻoq shoʻrvasiga oʻxshaydi, ammo quyuqroq boʻlishi mumkin. Qoʻy, mol goʻshti, tovuq goʻshtidan yoki goʻshtsiz tayyorlangan maafe yeryongʻoq, ayniqsa yeryongʻoq moyi/pastasi va pomidorga asoslangan sous bilan pishiriladi.
Yeryongʻoq pastasi baʼzan ingredient sifatida ishlatiladi. Ganada yeryongʻoqli ragu koʻpincha fufu bilan tortiladi.
Variantlar
Ragu retseptlari juda xilma-xildir, lekin odatda tovuq, pomidor, piyoz, sarimsoq, karam va bargli sabzavotlar yoki ildiz sabzavotlarni oʻz ichiga oladi. Boshqa variantlar tarkibida bamiya, makkajoʻxori, sabzi, doljin, achchiq qalampir, qalampir, qora murch, kurkuma, zira va boshqa ziravorlar mavjud. Maafe anʼanaviy ravishda oq guruch (Senegal, Mavritaniya va Gambiyada), Malida fonio yoki to (tariq xamiri), Shimoliy Nigeriya, Niger va Shimoliy Ganada tuwo or omo tuo (guruch yoki tariq xamiri), kuskus (chunki Gʻarbiy Afrika Sahara va Shimoliy Afrika mamlakatlari bilan chegaradosh), yoki Kot-d’Ivuar kabi tropik hududlarda fufu va shirin kartoshka bilan tortiladi. Umbido koʻkatlardan foydalanadigan variant boʻlib, Gana maafesi esa qaynatilgan tuxum bilan tayyorlanadi. Raguning bir varianti, „Virjiniya yeryongʻoq shoʻrvasi“ Shimoliy Amerikaga qul boʻlgan afrikaliklar tomonidan olib kelingan.
Gambiya
Domoda — bu Gambiyada keng tarqalgan yeryongʻoqli ragu turi. Domoda maydalangan yeryongʻoq yoki yeryongʻoq yogʻi, goʻsht, piyoz, pomidor, sarimsoq, mavsumiy sabzavotlar va ziravorlardan tayyorlanadi. U Gambiya milliy taomlaridan biri sifatida tasvirlangan. Domoda odatda guruch, baʼzan esa konsistensiyasiga koʻra kuskusga oʻxshash findi bilan birga tortiladi.
Yana qarang
Havolalar
Manbalar
uz.wikipedia.org