YALLIG’LANISH

YALLIG’LANISH — kasallik qo’zg’atuvchi zararli omillar (fizika, kimyoviy, biologiya) ta’siriga qarshi organizmning murakkab mahalliy nomaxsus himoya reaktsiyasi. Shikastlangan soha Yallig’lanish reaktsiyasi tufayli organizmning sog’lom to’qimalaridan ajralib qoladi; u joyga qondan immun hujayralar kelib, ular har xil destruktiv effektlarni rivojlantiradi. Arteriyalar va kapillyarlarning qon bilan to’lishi Yallig’lanish o’chog’ida qizarish va gipertermiyaga, tomirlar o’tkazuvchanligining oshishi shish va og’riqqa sabab bo’ladi (nerv oxiriga bosim bo’lganligi hisobiga). Leykositlar migrasiyasi (birinchi navbatda, neytrofillarning) va ularning faollashishi atrofdagi to’qimalarning tsitolizi va yiring hosil bo’lishiga olib keladi. Yallig’lanish o’choklari zararli omilni bostiruvchi asosiy mexanizmlarga fagositoz, hujayradan tashqari tsitoliz, nomaxsus kontaktli Killing, hamda komplement tizimining tsitolitik reaktsiyalari hisoblangan gumoral reaktsiyalar kiradi. Shu bilan bir vaqtda Yallig’lanish mahalliy va umumiy immunitetining rivojlanishiga turtki bo’ladi. Yallig’lanish organizmning ilk reaktsiyalaridan biri hisoblanib, u organizmni yot jismlardan himoya qilish yoki parchalangan o’z hujayralaridan to zalash kabi vazifalarni bajaradi. Yallig’lanish uchta muhim tarkib (komponent)dan: alterasiya (hujayra va to’qimalarning shikastlanishigacha bo’lgan o’zgarishlari), ekssudatsiya (suyuqlik va qon hujayralarining tomirlaridan chiqishi) va proliferatsiya (hujayralarning ko’payishi va to’qimalarning o’sib ketishi)dan tashkil topgan. Yallig’lanish reaktsiyalarining har qanday ko’rinishlarida bu uch komponent albatta mavjud bo’ladi. Ulardan qaysi birining ustunligiga ko’ra, Yallig’lanishning uchta asosiy — alterativ, ekssudativ va proliferative shakli farq qilinadi. Alterativ Yallig’lanish ko’pincha ichki a’zolar (yurak, jigar, buyrak)da yuzaga keladi. Yallig’lanishning bu shakli ba’zi bir allergic reaktsiyalar, kuchli toksik (masalan, pathogen mikroblar ajratadigan ekzotoksin) moddalar ta’sir etganda, autoimmun jarayonlarda vujudga keladi. Ekssudativ Yallig’lanish boshqalariga nisbatan ko’proq uchraydi; Yallig’lanish o’chog’ida tomirlarning tavsifi o’zgarishi hisobiga tomir devorining o’tkazuvchanligi oshadi, natijada qonning suyuq qismi va leykositlar tomirdan atrofdagi to’qimaga chiqib, Yallig’lanish o’chog’ida to’planadi (bu suyuqlik ekssudat deb ataladi). Agar ekssudat deyarli tiniq va tarkibida 8% gacha oqsil bo’lsa, seroz Yallig’lanish deb ataladi. Ekssudatda maxsus oqsillar — fibrinogen ko’p bo’lsa, Fibrinoz Yallig’lanish deyiladi. Yiringli Yallig’lanishda ekssudatda juda ko’p miqdorda nobud bo’lgan leykositlar va boshqalar bo’ladi. Proliferativ Yallig’lanish hujayra elementlarining ko’payishi, tugunlar hosil bo’lishi bilan ifodalanadi, bu zaxm, sil, toshmali terlama kabi kasalliklarda kuzatiladi. Yallig’lanishning asosiy belgilari (qizarish, qavarish, qizish, og’riq va funktsiyaning buzilishi) yuzada joylashgan a’zolarning o’tkir Yallig’lanishi uchun xos, agar u ichki a’zolarda vujudga kelgan bo’lsa, bu belgilarning hammasi kuzatilmasligi ham mumkin. Odatda, Yallig’lanishda organizmda isitma, qonda leykositlar sonining ko’payishi (leykositoz), moddalar almashinuvining buzilishi, Yallig’lanishning og’ir shakllarida esa umumiy intoksikasiyaning rivojlanishi kabi reakpiyalar paydo bo’ladi. Yallig’lanish himoya, moslanish reaktsiyasi bo’lsada, ma’lum sharoitlarda organizm uchun hayotiy zarur to’qimalarning shikastlanishiga olib keladi. Ya.ning oqibatlari har xil, yallig’langan soha butunlay tuzalib ketishi, ba’zan to’qimalarning talaygina qismiga putur etgan bo’lsa, yallig’langan joy chandiqlanib qolishi ham mumkin. Agar Yallig’lanish ichki a’zolarda bo’lsa, qo’shni a’zolarni bir-biriga tutash joylarida bitishma hosil bo’ladi, natijada shikastlangan a’zo funktsiyasi o’zgaradi. Yallig’lanishning har qanday ko’rinishida shifokorga murojaat etish va uning ko’rsatmalariga amal qilish lozim.

Manba

O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi