Vilson - Konovalov kasalligi
Vilson - Konovalov kasalligi Ta`rifi
Vilson-Konovalov kasalligi kam uchraydigan irsiy distrofik kasallik bo'lib, organizmda misning ortiqcha to'planishi tufayli rivojlanadi. Metallning ko'p qismi miyada, ko'zda (xarakterli pigmentatsiya shakllanishi bilan), jigar va buyraklarda to'planadi. Shu bilan birga, organlarda metabolizm buziladi va distrofik o'zgarishlar rivojlanadi.
Tarixi
Kasallik birinchi marta 1912-yilda ingliz nevrologi Samuel Uilson tomonidan tasvirlangan. U nashr etilgan o`z maqolasida ushbu kasallikdagi ichki organlardagi o'zgarishlarning belgilari va xususiyatlarini tasvirlab bergan. Odatda, birinchi belgilar bemorlarning yoshligidanoq sezilarli bo'lishini, keyinchalik rigidlik kuchayib, yutishda qiyinchilik, yumshoq tanglay, til, lablarning motor faoliyatining pasayishi (nutq buzilishining sababi dizartriya)ni ta`kidlab o`tgan. Keyinchalik noixtiyoriy harakatlar rivojlanadi, ruhiy buzilishlar – sababsiz past yoki yuqori kayfiyat, sababsiz tajovuz, keyingi bosqichlarda befarqlik, gallyutsinatsiyalar bilan almashadi.
Rus nevrologi Nikolay Vasilyevich Konovalov ko'p yillar davomida Vilson kasalligini o'rgangan. Bu unga kasallikning turli shakllarining asl to'liq tasnifini yaratishga imkon berdi. Konovalovning muammoni o'rganishga qo'shgan ulkan hissasi uchun olimning nomi kasallikning nomiga abadiy qo`shildi.
Kasallikning paydo bo'lish chastotasi 100 000 aholiga 1 dan 9 tagacha.
Etiologiyasi
Kasallikning asosiy sababi mis ionlarining seruloplazmin oqsiliga qo'shilishi uchun mas'ul bo'lgan ATP7B genining mutatsiyasidir. Umuman olganda, ushbu genning 300 dan ortiq mutatsiyasi tasvirlangan. Mutatsiyalar bazasi doimiy ravishda yangi variantlar bilan kengayib bormoqda. Xalqaro hisob-kitoblarga ko'ra, har 100 kishidan 1 nafari g'ayritabiiy genning tashuvchisi hisoblanadi.Bu turdagi irsiyat bilan kasallik faqat patologik gen ikkala ota-onadan o'tsa, alomatlar bilan namoyon bo'ladi. O'g'il bolalar va qizlar bir xil chastotada kasallanadilar.
Patogenezi
Vilson-Konovalov kasalligining rivojlanishining asosiy mexanizmi organizmdagi metabolik jarayonlarning buzilishi bo'lib, buning natijasida mis turli organlar va to'qimalarda ularning funktsiyalarining progressiv buzilishi bilan to'planadi. Bundan tashqari, kasallikning qanday namoyon bo'lishini belgilaydigan ATP7B genidagi turli xil mutatsiyalar turli alomatlar uchun javobgardir.
ATP7B geni odamlarda misning kimyoviy reaktsiyalarini tezlashtiradigan oqsillarni kodlaydi: ATFaza 7A va ATFaza 7B.
Misning organizmda to'planishi surunkali zaharlanishni (intoksikatsiya) keltirib chiqaradi. Jigar va miyada to'plangan mis bu organlarning hujayralarining o'limiga yordam beradi. Bu yallig'lanish reaktsiyasini va jigarda biriktiruvchi to'qimalarning ko'payishini keltirib chiqaradi - bu jigar kanallarining fibroziga, keyinchalik esa sirroz rivojlanishiga olib keladi. Nerv hujayralarining nobud bo'lishi va ularning miyada erishi (lizis) bo'shliqlar (kistalar) hosil qiladi.
Boshqa organlar va to'qimalarda esa o'zgarishlar odatda kichikdir.
Parchalangan hujayralardan mis tashqi omillar ta'sirida (infektsiya, intoksikatsiya, dori vositalariga reaktsiyalar) qonga chiqarilganda, qon plazmasidagi mis konsentratsiyasi bir necha marta oshishi mumkin. Bu qizil qon hujayralarining katta tezlikda parchalanishiga olib keladi, bu og'ir, ko'pincha o'limga olib keladigan asoratga – fulminant (lotincha fulmino – chaqmoqdek, bir lahzada rivojlanuvchi) jigar yetishmovchiligiga olib keladi.
Vilson-Konovalov kasalligining turli xil belgilari nafaqat misning to'planishi, balki organizmning o'z hujayralarining parchalanish mahsulotlari bilan zaharlanishi(autointoksikatsiya)dan ham kelib chiqadi.
Belgilari
Kasallikning belgilari to'rt guruhga bo'linadi:
Kasallikning eng muhim ko'rinishlari - jigar shikastlanishi, nevrologik va ruhiy alomatlar, ko'zning o'zgarishi.
Vilson-Konovalov kasalligida nevrologik alomatlar va ruhiy kasallikning namoyon bo'lishi 35% va 10% hollarda, odatda 10 yoshdan 35 yoshgacha bo'ladi, garchi 55 yoshda boshlangan kechki holatlar ham mavjud.
Nevrologik ko'rinishlari
Shuningdek, mushaklarning allaqachon ko'rsatilgan buzilishlari tufayli nutq o'zgaradi. Tupukning ko'payishi ham kuzatiladi.
Psixiatrik alomatlar bemorlarning taxminan uchdan birida barcha boshqa alomatlardan oldinroq paydo bo`ladi.
Ko'rinishlar o'ziga xos bo'lmaganligi sababli, ularni odatda Vilson – Konovalov kasalligi bilan bog'lashmaydi
Kayzer – Fleysher halqalari
Vilson kasalligida ko'zning shikastlanishi Kayzer – Fleysher halqalari va mis to`plangan kataraktalarni o'z ichiga oladi. Ammo faqat mutaxassis bu alomatlarni to'g'ri talqin qilishi mumkin, chunki ular mis bilan zaharlanishda ham uchraydi.
Kayzer – Fleysher halqalari har doim ham oodiy ko'z bilan ko'rinmaydi, ba'zida ular faqat yorug` lampa yordamida oftalmologik tekshiruv paytida aniqlanadi.
Tasnifi
Kasallikning klinik xususiyatlariga, jigar va markaziy asab tizimining zararlanishining kombinatsiyasiga asoslangan holda tasniflash ko'pincha qo'llaniladi,. Vilson – Konovalov kasalligi quyidagi shakllarga bo'linadi:
Shuningdek, gepato-serebral distrofiyaning beshta shaklini o'z ichiga olgan Konovalov tasnifi ham qo'llaniladi:
Abdominal shakli - gepatopatiya, Vilson gepatiti, jigar sirrozi va fulminar jigar yetishmovchiligi bilan namoyon bo'ladigan jigarning og'ir shikastlanishi. Asab tizimi tomonidan simptomlar boshlanishidan oldin ham o'limga olib kelishi mumkin. Bu shakli bir necha oydan 3-5 yilgacha davom etadi.
Rigid – aritmogiperkinetik (erta) shakl - tez kechishi bilan tavsiflanadi va bolalikdan boshlanadi. Harakat sekinlashadi, qo'llar va oyoqlar beixtiyoriy ravishda, mushaklarning beixtiyoriy qisqarishi bilan birgalikda spiral tarzda harakatlanishi mumkin. Nutqning buzilishi (dizartriya) va yutish qiyinlashuvi (disfagiya), beixtiyor kulish va yig'lash, hissiy buzilishlar va aqlning o'rtacha pasayishi xarakterlidir. Kasallikning bu shakli 2-3 yil davom etadi, o'lim bilan tugaydi.
Tremor-rigid shakli boshqalarga qaraganda tez-tez uchraydi, o'smirlik davrida boshlanadi, sekin davom etadi, ba'zida to'liq yoki to'liq bo'lmagan tiklanish davrlari va keskin yomonlashuv, tana haroratining 37-38 ° C gacha ko'tarilishi bilan birga keladi. Sekundiga 2-8 chayqalish chastotasi bilan kuchli mushaklarning qattiqligi va ritmik titroqning bir vaqtning o'zida rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Bu alomatlar harakat va hayajon bilan keskin kuchayadi, ammo dam olish va uyquda yo'qoladi. Ba'zida disfagiya va dizartriya kuzatiladi. Kasallikning bu shakli bilan o'rtacha umr ko'rish taxminan 6 yil.
Titroq shakli 20-30 yoshdan boshlab o'zini namoyon qiladi, nisbatan sekin (10-15 yil va undan ko'proq) rivojlanadi, titroq ustunlik qiladi, mushaklar rigidligi faqat kasallikning oxirida paydo bo'ladi, ba'zida mushak tonusining pasayishi kuzatiladi; yuz ifodalarining yetishmasligi, sekin monoton nutq, jiddiy ruhiy o'zgarishlar, tez-tez hissiy o`zgarishlar kuzatiladi.
Ekstrapiramidal-kortikal shakli boshqalarga qaraganda kamroq tarqalgan. Gepatoserebral distrofiyasiga xos bo'lgan buzilishlar to'satdan falaj (piramidal parez), konvulsiv (epileptiform) tutilishlar va og'ir aqliy yetishmovchilik bilan yanada murakkablashadi. 6-8 yil davom etadi, o'lim bilan tugaydi.
Kasallik kechishini ikkita bosqichga bo'lish mumkin:
Diagnostikasi
Tashxis klinik belgilar, laboratoriya ma'lumotlari va molekulyar genetik testlarning kombinatsiyasiga asoslanadi.
Patogen ATF7B genini molekulyar genetik darajada aniqlashdan tashqari hech qanday laboratoriya tekshiruvi kasallik tashxisining 100% kafolatini ta'minlamaydi.
Vilson – Konovalov kasalligining asosiy diagnostik ko'rsatkichlari:
Umumiy ball:
4 yoki undan ko'p - kasallikning yuqori ehtimoli;
2-3 - kasallik ehtimoli bor, ammo bemorni qo'shimcha tekshirish talab etiladi;
0-1 - kasallik shubhali.
Jigar sirrozining (fibroz) og'irligini aniqlashning yangi usuli - bu jigar elastometriyasidir. Tadqiqot ultratovushning turli zichlikdagi to'qimalardan turli tezliklarda o'tish qobiliyatidan foydalanadi, bu esa organning normal zichligi o'zgarishini aniqlash imkonini beradi.
Davosi
Vilson – Konovalov kasalligini davolashni bir necha yo'nalishlarga bo'lish mumkin.
Medikamentoz davolanish
Misni tanadan olib tashlaydigan preparatlarni qo'llash (misni yo'q qilish yoki xelatlash terapiyasi), shuningdek, misning so'rilishini kamaytiradigan preparatlarni qo'llashni o'z ichiga oladi. Ushbu davolash usuli butun umr davomiga belgilanadi.
Jahon amaliyotida quyidagi preparatlardan foydalanish ko'zda tutilgan: *penitsilamin
Ushbu guruhdagi eng mashhur kombinatsiyalangan dorilar milgamma va kombilipendir.
Dietoterapiya
Misni dietadan to'liq olib tashlash mumkin emas, chunki u barcha oziq-ovqatlarda mavjud.
Shu bilan birga, mis miqdori 0,5 mg / 100 g dan ortiq bo'lgan oziq-ovqat mahsulotlaridan: qisqichbaqasimonlar, yong'oqlar, kakao mahsulotlari, qo'ziqorinlar, dukkaklilar, grechka va jo'xori unini chiqarib tashlash kerak.
Shakar, tozalangan uglevodlar va trans yog'larni kamaytirish zarur.
Umuman olganda, ushbu kasallik uchun parhez yetarli miqdorda oqsil tarkibiga ega bo'lgan sut-sabzavotli parhez sifatida tavsiflanishi mumkin.
Jarrohlik
Kasallik bilan jigar transplantatsiyasi quyidagi hollarda amalga oshiriladi:
Jigarning dekompensatsiyalangan sirrozi - bu ovqat hazm qilish funktsiyasining buzilishi belgilari bilan namoyon bo'ladigan jigarning normal faoliyatining buzilishi.
U quyidagicha ko'rinadi:
Jigar ensefalopatiyasi(jigarning dezintoksikatsion funksiyasining buzilishi natijasida kelib chiqadi) - bu miya funktsiyalarining progressiv buzilishi (xotira, fikrlashga e'tibor), turli tajovuzkor noto'g'ri xatti-harakatlar bilan shaxsning o'zgarishi, ongning buzilishi (komagacha) Agar o'z vaqtida davolanmasa, kasallik o'limga olib kelishi mumkin.
Transplantatsiyada donor jigar transplantatsiyasi qo'llaniladi - jigar to'liq yoki qisman transplantatsiya qilinadi. Jigar transplantatsiyasi 50% dan ortiq hollarda nevrologik simptomlarning yaxshilanishini ta'minlaydi. Dekompensatsiyalangan jigar sirrozi bosqichida jigar transplantatsiyasida birinchi yil davomida omon qolish 95%, 5 yildan keyin - 83%, 10 yildan keyin - 80% ni tashkil qiladi.
Plazma filtratsiyasi va gemosorbtsiya
Misni tanadan olib tashlash uchun qon va plazma filtratsiyasi ham qo'llaniladi: (plazma filtratsiyasi va gemosorbtsiya). Birinchi protsedura davomida bemor apparatga ulanadi, buning natijasida bir qo'ldan qon apparatdan o'tib, boshqasiga qaytadi. Qon hujayralari darhol qon oqimiga qaytadi va plazma maxsus yuqori texnologiyali filtrning teshiklaridan o'tadi, u yerda parchalanish mahsulotlaridan xalos bo'ladi va tanaga tozalangan shaklda qaytadi. Gemosorbtsiya bilan bemorning butun qoni moddalar - sorbentlar bilan to'ldirilgan idishdan o'tadi.
Umuman olganda, Vilson kasalligi - Konovalov kasalligini davolashning butun davrini 2 bosqichga bo'lish mumkin:
boshlang'ich bosqich va parvarish terapiyasi bosqichi. Parvarish terapiyasiga o'tish mezoni 3 oylik interval bilan o'tkazilgan 2 ta ketma-ket tekshiruvda mis metabolizmini normallashganidir.
Asoratlari
Uzoq vaqt davomida u simptomlarsiz rivojlanishi mumkin, ammo Vilson-Konovalov kasalligining nevrologik ko'rinishlarI paydo bo`lgan barcha bemorlarda u yoki bu darajada namoyon bo`ladi. Jigar sirrozi uning funktsiyalarining bosqichma-bosqich buzilishiga olib keladi - ayniqsa dezintoksikatsiya – toksik moddalarni zararsizlantirish funksiyasi buziladi.
Ushbu asorat o'tkir, surunkali va takroriy shaklda paydo bo'lishi mumkin.
Buyrak toshlarining shakllanishi buyraklardagi misning to'planishi tufayli buyraklar tubula *(kanalcha)larining noto'g'ri ishlashi tufayli yuzaga keladi. Toshlar buyraklarning normal ishlashiga xalaqit beradi, filtratsiya jarayonini yomonlashtiradi va siydik chiqarish jarayonini murakkablashtiradi.
Vilson-Konovalov kasalligida o'limni oshiradigan omillar:
Jigar transplantatsiyasidan keyin fulminant yetishmovchilik tufayli yillik omon qolish 70% ga etadi. Transplantatsiyasiz esa – kamdan – kam holatlar. Transplantatsiyadan keyin jigarning dekompensatsiyalangan sirrozi bilan bemorlarning yil davomida omon qolishi 95% ni, 5 yildan keyin - 83%, 10 yildan keyin - 80% ni tashkil qiladi. Transplantatsiyadan keyin nevrologik simptomlarning regressiyasi 50% dan ortiq hollarda qayd etiladi.
Jigar funktsiyasini tiklash davolanishning 1-2 yilida sodir bo'ladi va barcha tavsiyalarni to'liq bajarilsa qayta rivojlanmaydi.
Kasallikning fulminant bosqichida faqat jarrohlik davolash samarali bo'ladi.
Kasallikning o'ziga xos profilaktikasi genetik tabiati tufayli mavjud emas.
Muntazam tekshiruvlar natijasida tashxisni bilib olgan va sezilarli alomatlarga ega bo'lmagan Vilson kasalligi bilan og'rigan bemorlar dori-darmonlarni davolashni majburiy deb bilishmaydi. Bunday holda, kasallikning haqiqiy oldini olish haqida emas, balki Vilson-Konovalov kasalligining tashqi ko'rinishlarining (klinik belgilari)ni oldini olish haqida gapirish kerak.
Profilaktikasi
Kasallikning oldini olish quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Qon zardobidagi aminotransferazalarning noaniq ko'tarilishi kuzatilgan hollarda, surunkali gepatit, sirroz va kelib chiqishi noma'lum nevrologik kasalliklarga chalingan bemorlarda skrining 2 yoshdan 18 yoshgacha o'tkazilishi kerak. Kasallik tashxisi qo'yilgan bemorning barcha qarindoshlar kasallikning mavjudligi uchun muntazam tekshiruvdan o'tishlari kerak.
Homiladorlik davrida, Vilson kasalligi - Konovalov bilan og'rigan bemorni tug'ish xavfi mavjud bo'lganda, homiladorlikning 15-18 xaftaligida homila hujayralari yoki 10-12 haftalarda xorionning vorsinkalarida molekulyar genetik tahlil o'tkaziladi.
Vilson-Konovalov kasalligining preimplantatsion genetik diagnostikasi EKO o`tkazilayotganda urug'lanishgacha kasalliklarni tashxislash imkoniyati va keyinchalik urug'langan embrionni ayolning tanasiga joylashtirishdan iborat. Profilaktikaning bu usuli oilada yoki qon – qarindoshlarda ushbu kasallik chaqiruvchi mutant genlar aniqlangan vaziyatlarda o`tkazilishi mumkin.
Havolalar
церулоплазмин
Печеночная энцефалопатия
гемолитическая анемия
Manbalar
uz.wikipedia.org