Vigiliya liturgiya
Vigiliya (lotin tilidan. vigilia, hushyorlik) ― katolik cherkovida-jamoat xizmati, uning ustavi dastlab quyosh botganidan to tonggacha oʻtkazishni oʻz ichiga olgan va barcha ishtirokchilaridan uygʻoqlikni (uxlamaslikni) talab qilgan. Vigiliya odatda bayramlar arafasida oʻtkaziladi. Vigiliyani aniqlashda „arafa“ tushunchasi bayram arafasida kechqurun boshlanishi kerakligini anglatadi. Vigiliya liturgiyasi Zabur, ibodat va madhiyalarni oʻqish va kuylashni, muqaddas kitobdan, Muqaddas otalardan vaʼz va oʻqishni oʻz ichiga olishi mumkin.
Vigiliyalar anglikan, lyuteran va metodist cherkovlarida ham qoʻllaniladi.
Xususan, „pravoslav entsiklopediyasi“ da aks ettirilgan rus pravoslav cherkovining liturgik terminologiyasi „vigiliya“ atamasini bilmaydi — bu yerda pravoslav cherkovlarining tegishli xizmatlari odatda Tun boʻyi hushyorlik yoki Tun boʻyi deb ataladi. Aksincha, „tun boʻyi hushyorlik“ atamasi rus pravoslav adabiyotida katolik va boshqa pravoslav boʻlmagan xristian cherkovlarining tegishli marosimlariga ham, boshqa dinlar va kultlarning tunda oʻtkazilishi bilan bogʻliq marosimlari va marosimlariga nisbatan qoʻllanilmaydi. Oʻz navbatida, gʻarbiy Yevropa tillarida, pravoslav tungi ibodat — Vigil — ga murojaat qilish uchun ingliz tilining maxsus atamasi ham mavjud. All-night vigil (sr. All-night vigil).
Rus tilida cherkovdan tashqari foydalanishda, „Tun boʻyi hushyorlik“ atamasi va „Vigil“ atamasi baʼzan taxminiy maʼnoda — tunda uxlamaslik astsetik amaliyotining belgisi sifatida ishlatiladi, shu jumladan ibodat qilishdan chalgʻitilgan maʼnoda.
Tarix
Shanba kuni kechqurun yakshanba kuni ibodat qilishni boshlash odati nasroniylikning tongida shakllandi, bu eski ahd anʼanalariga koʻra, kunni yarim kechada emas, balki quyosh botganda boshlash edi. Xuddi shu anʼanaga koʻra, shanba, IV asrga qadar, yakshanba bilan teng ravishda hurmat davom ettirdi-hatto "Apostol qarorlari " ham bu ikki kun orasida juda koʻp farq qilmaydi. Shanba kuni, yakshanba kuni boʻlgani kabi, ular Liturgiyaga xizmat qilishdi, shuning uchun shanba aslida yakshanba kechasi edi. Yahudiylardan farqli oʻlaroq, masihiylar shanba kuni ishladilar, lekin liturgiyada Masihning doʻzaxga tushishini esladilar. Ammo havoriylarning yozuvlarida tun boʻyi ibodatlar muntazam ravishda esga olinadi: Lk. 6:12; OK. 9:28-36; Matt. 26:36-45; Amallar. 16:25. Havoriy Pavlus tez-tez hushyor turish haqida yozadi: 2 Kor. 6:5; 2 Kor. 11:27.
Oʻsha kunlarda va yakshanba kuni ertalab odatdagidan ancha oldin boshlangan edi-faqat tong otguncha emas, balki shu qadar chuqur kechada, uni hushyorlik deb atash mumkin edi. Rohiblar bu tungi xizmatni vigilia deb atashdi, bu qadimgi Rim atamasidan foydalanib, tungi qoʻriqchi davrlarini (prima vigilia-dan quarta vigilia-ga, birinchi va toʻrtinchi vasiylardan) anglatadi
Vigil rejimida ilk nasroniy davrlarida nafaqat yakshanba yoki bayram xizmatlari, balki dafn marosimlari ham oʻtkazilishi mumkin edi. M. Skaballanovich „VI-VIII asrlardagi sobor-paroxial gʻarbiy ibodat xizmati“ bobida shunday dafn marosimidan biri haqida gapiradi:
Tungi xizmatning tarkibi Burgundiya qiroli Gundobald ishtirokida arianlarga qarshi 499 gallisk sobori aktlarida koʻrsatma mavjud. Yust oʻz qabri ustiga vigiliyani yasagan edi, „ kechasi oʻquvchi Musoni oʻqishni odatiy tarzda boshlaganida…“
— Skaballanovich M. Aqlli Tipikon.
Ushbu misol nafaqat boshqa, maxsus dafn marosimining nomining etimologik ildizlariga, yaʼni panikid — yunon tiliga qaytadi. παννυίίς soʻzma — soʻz va „butun tun“ degan maʼnoni anglatadi, ammo bu martabaning tarixiy amaliyotiga ham tegishli.
Pasxa hushyorligi
Butun liturgik yilda eng uzoq davom etgan xristian ibodati Pasxa kechasi massasidir. Pasxa vigilia quyidagi qismlardan iborat:
Bu kecha, kattalar eʼlon qilingan barcha uchta dastlabki marosimlarni oladi: suvga choʻmish, moylanish va muqaddaslik. Pasxa suvga choʻmgan suv muqaddaslanadi, ommaviy ishtirokchilar shaytondan va uning ishlaridan voz kechishadi, cherkovning imonini eʼtirof etadilar.
Evangelist lyuteran cherkovida tugʻilish marosimi
Rojdestvo kechasida, 24-dekabr oqshomida, Maʼbaddagi Adventning binafsha parametrlari oq rangga oʻzgaradi; oq stolu va pastorlar kiyiladi. Kliros Rojdestvo archasi bilan bezatilgan. Oddiy yakshanba massalaridan farqli oʻlaroq, Rojdestvo arafasida yevharist qilinmaydi, yaʼni eʼtirof va anafora yoʻq. Ibodat madhiyalar, maqtov ibodatlari (Laudamus), Injil oʻqishlari va vaʼzlarni kuylash bilan oʻtadi. Apostol imonining oʻrniga, yanada kengroq Nikey ramzi kuylanadi. Apostol xabarlari oʻrniga eski ahd oʻqiladi. Massaning oxirida pastor chaqaloq Isoni tasvirlaydigan qoʻgʻirchoq bilan improvizatsiya qilingan pitomniklarni chiqaradi.
Pravoslavlikdagi tungi xizmatdan hushyorlikning umumiy xususiyatlari va farqlari
Pravoslav liturgistlari nuqtai nazaridan, zamonaviy katolik Vigiliya maʼbaddan foydalanishda pravoslav Rojdestvo bayramiga mos keladi. Misol uchun, Vigilia Rajdestvo Masih (24-dekabr), aslida tugʻilish arafasi boʻlib, Adventning 4 haftasini (yaʼni, Advent roʻzasini) tojlaydi.
Pravoslavlikda ham, katoliklikda ham har yakshanba kuni ibodat shanba kuni kechqurun boshlanadi (Shuning uchun Breviariyada — ikkita yakshanba oqshomi). Ammo pravoslavlikda bu — „Buyuk Vespers“ deb nomlangan-Tongi + 1 soatiga (9 soat asosan monastirlarda saqlanadi) oʻtadi va katoliklikda deyarli yoʻq boʻlib ketadigan barcha tunni tashkil qiladi.
Yana qarang
Manbalar
uz.wikipedia.org