Venesuela qishloq xoʻjaligi
Venesuela qishloq xoʻjaligi boshqa Lotin Amerikasi mamlakatlariga qaraganda iqtisodda ko‘proq ulushga ega. XX asr boshlarida Venesuelada neft topilgandan soʻng 1940-yillargacha qishloq xoʻjaligi tez pasayib ketdi va 1940-yillarda yirik sanoat rivojlanishining boshlanishi bilan qishloq xoʻjaligi va yer islohoti ketma-ket hukumatlar tomonidan eʼtibordan chetda qoldi. Islohot qonuniga asosan 1960-yillarning boshlarida 200 000 oila yer oldi. 1999-yildan beri prezident Ugo Chavesning bolivar inqilobi ostida qishloq xoʻjaligi biroz yuqoriroq ustuvorlikka ega boʻldi. Venesuelada qishloq xoʻjaligi YaIMning taxminan 3%, ishchi kuchining 10% va Venesuela yer maydonining kamida toʻrtdan bir qismini tashkil qiladi.
Venesuela oziq-ovqatning katta qismini, asosan Kolumbiya va AQShdan import qiladi.
Tarixi
1950-yillarga kelib neft eksportining boshlanishidan oldin qishloq xoʻjaligi, baliqchilik va oʻrmon xoʻjaligi Venesuela iqtisodiyotida markaziy oʻrin tutgan va yalpi ichki mahsulotning (YaIM) yarmidan koʻpini ishlab chiqargan. 1930-yillarning oxirlarida ham qishloq xoʻjaligi yalpi ichki mahsulotning 22 foizini tashkil etgan va ishchi kuchining 60 foizini ish bilan taʼminlagan. 1970-1980-yillarda neft-kimyo sanoati tez sur’atlar bilan kengayib borar ekan, qishloq xoʻjaligidagi ishchi kuchining ulushi beshdan bir qismdan taxminan oʻndan bir qismga kamaydi. 1988-yilga kelib qishloq xoʻjaligi yalpi ichki mahsulotning atigi 5,9 foizini tashkil etdi, ishchi kuchining 13 foizini ish bilan taʼminladi. Qishloq xoʻjaligi 2004-yilda yalpi ichki mahsulotning taxminan 5% va bandlikning 10% ni tashkil etgan holda pasayishda davom etdi. Hukumatning 1997-yilgi soʻroviga koʻra, 3,4 million gektar yer dehqonchilikka yaroqli (yana 17,1 million gektar yaylovga yaroqli) — lekin gʻalla etishtirishda atigi 0,7 million gektar yer ishlagan.
Venesuelada 1998-yilgacha yer islohotiga bir necha bor urinishlar bo‘lgan. Demokratiyaning qisqa birinchi davrida (El Trienio Adeco, 1945-48) Demokratik Harakat hukumati avvalgi hukumatlar aʼzolari tomonidan noqonuniy ravishda qoʻlga kiritilgan yerlarni qayta taqsimladi va 1948-yil oʻrtalarida agrar islohot toʻgʻrisidagi qonunni qabul qildi. Shu tarzda qayta taqsimlangan yerlarning katta qismi 1948-58-yillardagi Markos Peres Ximenes diktaturasi davrida avvalgi egalariga qaytarilgan. 1958-yilda demokratiya tiklanganidan soʻng, 1960-yil mart oyida yangi yer islohoti toʻgʻrisidagi qonun qabul qilindi, islohot 1960-yillarning boshlarida Miranda, Aragua va Karabobo shimoli-sharqiy shtatlarida toʻplangan va asosan ekspropriatsiya qilingan xususiy yer egaliklaridan kelib chiqqan. Islohot qishloq xoʻjaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni sezilarli darajada oshirish bilan birga olib borildi. Oxir-oqibat, islohot 200 000 ga yaqin oilalar yer oʻtkazmalarini oldi.
Bolivar inqilobi
Venesuelaning hozirgi qishloq xoʻjaligi samarasizligi past investitsiyalar bilan ajralib turadi.70% qishloq xoʻjaligi yerlarining 3% qishloq xoʻjaligi egalariga tegishli (Lotin Amerikasidagi yer kontsentratsiyasining eng yuqori darajasidan biri). 2001-yildagi „Yer va qishloq xoʻjaligini isloh qilish toʻgʻrisida“gi qonunga muvofiq, noqonuniy egalik qilingan yoki unumsiz deb topilgan davlat va xususiy yerlar qayta taqsimlanishi kerak. 2009-yil yanvar holatiga koʻra, Venesuela hukumati qariyb 2,7 million gektar boʻsh yerni (6,6 million akr — 1998-yilgacha mavjud boʻlgan latifundio yerlarining deyarli 1/3 qismi) 180 ming yersiz dehqon oilalariga qayta taqsimladi.
Hukumat mamlakatda eng koʻp isteʼmol qilinadigan asosiy oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishni qoʻllab-quvvatlash uchun Misión Agro-Venesuela kompaniyasini yaratdi.
Ishlab chiqarish
Venesuela 2019-yilda ishlab chiqarilgan mahsulotlar:
Ichki iqtisodiy va siyosiy muammolar tufayli shakarqamish ishlab chiqarish 2012-yildagi 7,3 million tonnadan 2016-yilda 3,6 million tonnaga qisqardi. Makkajoʻxori ishlab chiqarish 2014-yilda 2,3 million tonnadan 2017-yilda 1, 2 million tonnaga kamaydi. Guruch 2014-yildagi 1,15 million tonnadan 2016-yilda 498 ming tonnaga tushdi.
Manbalar
uz.wikipedia.org