Vena qamali
Vena jangi — Vena yaqinidagi Kahlenberg togʻida, 1683-yil 12-sentabrda, imperiya shahri ikki oy davomida Usmonli imperiyasi tomonidan qamal qilinganidan keyin boʻlib oʻtgan shiddatli jang. Jang Gabsburg monarxiyasi va Polsha-Litva hamdoʻstligi tomonidan boshqarilgan Muqaddas Rim imperiyasi tomonidan, qirol Ioan III Sobieski boshchiligida Usmonlilarga va ularning vassal va qabila davlatlariga qarshi olib borildi. Jang birinchi marta Hamdoʻstlik va Muqaddas Rim imperiyasining Usmonlilarga qarshi harbiy hamkorligini koʻrsatdi va koʻpincha tarixdagi burilish nuqtasi sifatida koʻrildi, shundan soʻng „Usmonli turklari xristian olamiga xavf tugʻdirishni bas qildi“. 1699-yilgacha boʻlgan janglarning deyarli barchasini yutqazdi.
Tarixchilar bu jang Usmonli-Gabsburg urushlarida, Muqaddas Rim va Usmonli imperiyalari oʻrtasidagi 300 yillik kurashda burilish nuqtasi boʻlganligini taʼkidlashadi. Jangdan keyingi 16 yil ichida Avstriyaning Gabsburglari asta-sekin tiklanib, asosan Usmonli kuchlaridan tozalangan Vengriya va Transilvaniyada hukmronlik qildilar. Jang tarixdagi eng katta otliq qoʻshimchalarini oʻz ichiga olganligi bilan ajralib turadi.
Muqaddima
Vena shahrini qoʻlga olish uzoq vaqt Usmonli imperiyasining strategik maqsadi boʻlgan, chunki u Danubian (Qora dengizdan Gʻarbiy Yevropagacha) janubi Yevropa va quruqlikdagi (Sharqiy Oʻrta yer dengizi Germaniya) savdo yoʻllarini nazorat qilgan. Ushbu ikkinchi qamaldan oldingi yillarda (1529-yildagi Vena qurshovi) nufuzli Koʻprulu oilasining yirik nazoratchilari qoʻl ostida Usmonli imperiyasi muqaddas joyga olib boradigan yoʻllar va koʻpriklarni taʼmirlash va oʻrnatish kabi keng qamrovli logistik tayyorgarlikni amalga oshirdi. Rim imperiyasi va uning logistika markazlari, shuningdek, oʻq-dorilar, toʻplar va boshqa manbalarni imperiyaning barcha qismlaridan ushbu markazlarga va Bolqonga yuborishdi. Agar urush 1566-yilgacha Usmonli imperiyasini vaqtincha toʻxtatib turadigan Siget jangi boʻlmaganda edi, tezroq boʻlar edi.
1681-yil va 1682-yillarda Imre Toqolli va Muqaddas Rim imperiyasi oʻrtasida (oʻsha paytda chegara Vengriya edi) toʻqnashuvlar kuchayib, Gabsburg kuchlarining Vengriya markaziga bostirilishi Buyuk Vazir Kara Mustafo Poshoni Sultonni ishontirishda hal qiluvchi dalil boʻldi. Mehmet IV va uning devoni Usmonli qoʻshinining harakatlanishiga ruxsat berdi. Mehmet IV Mustafo Poshoga Ven (shimoliy gʻarbiy) da joylashgan Gir (keyinchalik Yankkale deb nomlanadi va nemis tilida Raab nomi bilan) va Komamrom (turkcha Komaron, nemischa Komorn) qal’alarigacha yurish va ularni qamal qilishga ruxsat berdi. Usmonli armiyasi 1682-yil 21-yanvarda safarbar qilindi va 1682-yil 6-avgustda urush eʼlon qilindi.
1683-yil 31-martda yana bir deklaratsiya — Katta Vazir Merzifonlu Qora Mustafo Posho tomonidan Mehmet IV nomidan Vena imperatorlik sudiga keldi. Ertasi kuni Usmonli qoʻshinlarining oldinga yurishi Rumeliyadagi Edirnadan boshlandi. Usmonli qoʻshinlari Belgradga may oyining boshlarigacha yetib keldi. Ularga shahzoda Mixali Apafi boshchiligidagi Transvilansiya armiyasi va Imre Thokolly boshchiligidagi vengriyaliklar qoʻshildi; Girni qurshab olishdi va qolgan 150,000 qoʻshin Vena shahriga qarab yoʻl olishdi. Taxminan 40,000 Qrim-tatar qoʻshinlari 7-iyul kuni Vena sharqidan 40 kilometr (25 milya) sharqqa yetib kelishdi, bu mintaqadagi imperator qoʻshinlaridan ikki baravar koʻp edi. Imperator Leopold oʻz sudi bilan Vena shahridan Pasauga qochib ketdi. Asosiy Usmonli armiyasi Vena shahriga 14-iyulda yetib keldi; shaharning yagona mudofaa kuchi hisoblangan Ernst Rüdiger fon Starheembergning qoʻshini 15,000 kishidan iborat edi. Gabsburg hukumati mudofaaga shoshib qoldi, ammo tezda koʻp pul toʻpladi va polyaklar bilan ittifoq shartnomasini imzoladi va mudofaani kuchaytirdi. Turklar tez orada Vena shahri ostonalariga yetib keldi va qamalni boshladi. Gabsburglar rejasi jang natijalariga koʻra oʻzini oqladi va gʻalaba keltirdi.
Qamal paytidagi voqealar
Jangga tayyorlanish
Jang
Natija
Taʼsiri
Madaniy meros
Astronomik meros
Diniy taʼsir
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org