Vali Mahmud posho
Vali Mahmud posho —
Usmoniylar imperiyasining oʻn uchinchi buyuk Vaziri. Mehmed II davrida Usmoniylar imperiyasini 1456-1466-yillarda va 1472-1474-yillarda sadrazimlik yani buyukvazirlik lavozimida boshqargan tarixiy shaxs.
Buyukvazirlikdan oldingi hayoti
Uning tarixi qanday boʻlgani va millati haqida tarixchilar oʻrtasida koʻplab tortishmalar bor. Oʻsha zamonning maʼlumoti boʻlgan Ecthesis Chronica ve Historia Patriarchia tarixiy risolada uning asil millati serb boʻlgan. Yana boshqa tarixiy kitoblarda uning xorvat millatiga mansubligi tilga olingan.U, ehtimol 1420 yilda, Kosovoning gʻarbiy qismida, Bolqonning markaziy qismida joylashgan Nobirda nomli shaharchada tugʻilgan. Oʻsha davrdagi yunon tarixchisi Laonikos Xalkokondilesning soʻzlariga koʻra, Usmoniylar 1427 yilda Serbiya istibdodini qoʻlga kiritganlarida, u onasi bilan „Yenidağ“ (zamonaviy Nobirda yoki Novo Brdo) dan Semendirega qochgan. Unda aytilishicha, Murodni boshliqlardan biri Mehmed Agʻa asirga olib, Edirnaga olib kelgan. 1454-yilda Rumeli beylerbeyi lavozimini egalladi.
Buyukvazirlik davri
1453-yil 1-iyunda Sulton Mehmed II Chandarli Xalil poshoni qatl etdi va boʻsh qolgan joyga Vali Mahmud poshoni tayinladi.Ammo juda avtoritar tarixchilar buni qabul qilishmaydi. Ular 1453 yilda Chandarli Xalil Poshoning qatl etilishidan soʻng, Zaganos Mehmed Poshoning Katta Vazirga olib kelinganligi va 1456-yilda ikkinchi Vazir boʻlgan Vali Mahmud Posho 1456-yilda Belgrad urushida muvaffaqiyatsizlikka uchraganligi sababli ishdan boʻshatilgandan keyin Buyuk Vazir boʻlganligi haqida xabar berishadi.1458-yilda serbiyalik Despot Brankovichning vafoti bilan Usmonli imperiyasi va Vengriya qirolligi oʻrtasidagi kurash jonlandi. Serb istibdodi ichida bir guruh Vengriya va ikkinchi guruh Usmonlilar tarafida edi. Serbiya masalasini hal qilish uchun Mahmud Pasa topshirildi. U 1458-yilda Anadolu askari va sulton tomonidan oʻz mablagʻlari bilan jihozlangan Rumeli askariga yuborgan 1000 ta qoʻshinni qoʻshib Serbiya ekspeditsiyasiga yoʻl oldi. 1458-yilda Mahmud Posho Serbiya ekspeditsiyasiga yoʻl oldi. Reshav Kurucha, Ostrovitsa, Durnik va Güverchinlik (Golubach) qal’alarini egallab oldi. Ammo u Semendirani qoʻlga kiritolmadi. Serblar shu tarzda butunlay ishgʻol qilindi va Usmonli davlatiga qoʻshildi. 1458-yil iyul Vengriyaga askarlar yuborildi. Keyin u Uskupga sulton oldiga qaytdi.
1463-yilda Mahmud Posho Sulton Mehmed II bilan Bosniya ekspeditsiyasiga boradi. Bosniyaning soʻnggi qiroli Stepan Tomashevich poytaxt Bobavekdan Yayce va keyin Klujga qochgan, ammo u erda ushlanib, may oyining oxirida qatl etilgan. Bosniya qirollik sulolasi oilasi tarqatib yuborildi va Bosniya Usmonli Beylerbeyli tarkibiga qoʻshildi. Gersegovinada boshqaruvni daʼvo qilgan sulola aʼzolari tarqatib yuborildi.
Bosniya va Gertsegovinadagi ushbu oʻzgarishlarga qaramay, Vengriya Qirolligi bilan jiddiy urush holati yuzaga keldi. Vengriya, Venetsiya va Albaniyada mustaqil boʻlgan Iskandar bilan ittifoq tuzdi. Bu ittifoq — Papa II. Pius uni salib yurishiga aylantirmoqchi edi. Boshqa tomondan, bu salibchilar ittifoqi Sharqiy Kichik Osiyoda hukmronlik qilgan Oqqoyunlular hukmdori uzun Hasan bilan elchilarni yuborib, kelishuvga erishishga harakat qildi.
1466-yilda poshoning birinchi sadrazimlik davri oʻz yakunini topdi.
Ikkinchi buyukvazirlik davri
Vali Mahmud Posho 1472-yil qayta buyukvazir lavozimiga tayinlangan. Uning bu vazirlik davri juda mashhur boʻlgan va Uzun Xasan bilan boʻlgan jangda Usmoniylarning son jihatidan kamligiga qaramasdan gʻalaba qozonadi.
Ammo uning ikkinchi vazirlik davri birinchisidek emas edi. Buning asosiy sababi u endi Sulton Mehmed II bilan munosabati buzulgandi. Saroyda ham unga koʻplab fitnalar uyushtiriladi. Uning vazirlik davri uzoqqa choʻzilmaydi va oradan ikki yil oʻtib 1474-yilda Sulton Mehmed II tomonidan qatl etilgan.
Manbalar
uz.wikipedia.org