Usta (qahramon)
Usta personaji ― Mixail Bulgakovning „Usta va Margarita“ romanidagi adabiy qahramon.
Tavsifi
Usta moskvalik, kasbi tarixchi, oliy maʼlumotli, bir nechta xorijiy tillarni biladigan odam. Lotereyada katta miqdordagi pul yutib, u butun vaqtini Pontiy Pilat va Ieshua Xa-Nozri hayotining so‘nggi kunlari haqida roman yozishga bag‘ishlashga muvaffaq bo‘ladi. Biroq, romanni nashr etishga birinchi urinish professional yozuvchilar tomonidan tanqid to‘lqiniga sabab bo‘ldi. Usta cheksiz tazyiqlar tufayli asta-sekin aqldan ozadi va umidsizlikka tushgan damlarning birida romanini yoqib yuboradi. Xuddi shu gazetadagi maqolalar ustaning tanishlaridan biri Aloizi Mogarichni ustaning kvartirasini olish uchun yolg‘on maʼlumot yozish g‘oyasiga olib keladi. Tekshiruv natijasida usta qo‘yib yuboriladi, ammo kvartirasidan, pulidan va hayotning maʼnosidan mahrum bo‘lib, u ruhiy kasallar uchun klinikada tinchlik topishga qaror qiladi. Roman syujeti Volandni qiziqtiradi. U kuygan qo‘lyozmalarni qaytaradi, shuningdek, usta va uning sevimli Margaritasini abadiy orom va xilvat joyi bilan taʼminlaydi.
Usta o‘zi haqida shunday deydi: Menda ortiq familiya yo‘q. Romanda bu jumla kichik harf bilan yozilgan. 2005-yil seriyalida, uning Pontiy Pilat haqidagi romanining sarlavha sahifasida uning otasining ismi Afanasyevich ekanligini aniqlash mumkin.
Usta haqidagi roman epilogida shunday deyilgan: "Ammo tergovga mutlaqo noaniq bo‘lib qolgan narsa — bu o‘zini usta deb atagan ruhiy kasalni psixiatriya klinikasidan o‘g‘irlab ketishga to‘dani majburlagan sababdir. O‘g‘irlab ketilgan bemorning ismini bilish imkoni yo‘qligi sabab, buni aniqlashning iloji bo‘lmadi. Shunday qilib, u „Birinchi binodan bir yuz o‘n sakkizinchi raqam“ taxallusi ostida abadiy g‘oyib bo‘ldi.
Prototiplar
Aksariyat tadqiqotchilar usta obrazi asosan avtobiografik ekanligiga qo‘shiladilar: Mixail Bulgakov o‘z romanining birinchi nashrini ham yoqib yubordi va hatto uni yana yozib, SSSRda 1930-1940-yillarda bunday noanʼanaviy asarni nashr etish deyarli mumkin emasligini tushundi.
Alfred Barkov usta obrazining muqobil talqinini taklif qiladi: "Agar biz Tizimning, o‘z qo‘shig‘ini tomog‘idan bo‘g‘ib qo‘yishga va unga maʼqul bo‘lgan asarlar yaratishga tayyor bo‘lgan yozuvchilarni nazarda tutganini hisobga olsak („usta“ tushunchasining) dahshatli maʼnosi ayon bo‘ladi, — deb yozadi Bulgakovshunos tanqidchi-olimi Alfred Barkov.
Alfred Barkovning so‘zlariga ko‘ra, proletar yozuvchisi Aleksey Maksimovich Peshkov (Maksim Gorkiy) ham usta uchun prototip bo‘ldi. Barkovning fikricha, Gorkiy vafot etgan sana (1936) „Usta va Margarita“ romanining asosiy hikoyasi voqealari sodir bo‘lgan vaqtdir. Biroq, romanning Moskva syujet liniyasidagi voqealariga aniq sana qo‘yib bo‘lmaydi.
Yana shunday nuqtai nazar borki, unga ko‘ra mashhur faylasuf A. F. Losev ham prototip bo‘lishi mumkin edi. Faylasufning bevasi A. A. Taho-Godi bunday taxminni „bo‘rttirish“ deb hisoblaydi, lekin Losevning baʼzi tashqi o‘ziga xos xususiyatlari — qora qalpoq kiyishini istisno qilmaydi, uni ham „akademik“ bosh kiyim sifatida, ham monastir skufyasi sifatida qabul qilish mumkin (Losev yashirin monastirga oid soch oldirishni qabul qilgan) va Bulgakov tomonidan Usta obrazini yaratishda foydalanish mumkin edi.
Manbalar
uz.wikipedia.org