Usmon II
Usmon II (عثمان ثانى; ʻOsmān-i sānī; 3-noyabr 1604 — 20-may 1622) — Usmonlilar imperiyasining 1618-1622-yillardagi hukmdori, Ahmad I va Mohfiruzning oʻgʻli.
II. Divan adabiyotida taxallusi bilan Osman yoki Gench Osman (1604-yil 3-noyabr, Istanbul - 1622-yil 20-may, Istambul); 16. Usmonli sultoni va 95-Islom xalifasi, otasi Ahmad I onasi Mahfiruz Xaseki Sulton edi. Mahfiruz Haseki - Sulton Rum. Sulton Gench Usmon 14 yoshida amakisi Sulton I. Mustafo taxtdan ag'darilgandan so'ng Usmonli taxtiga o'tirdi. Onasi uning tarbiyasiga juda ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lgan. Sulton Yosh Usmon yaxshi odob va ta'limga ega edi, arab va fors, lotin, yunon va italyan tillarini o'rgandi, chunki u o'zining mumtoz va klassik tillarini tarjima qila olar edi, Sulton Yosh Usmon, Fotih Sulton Mehmed davrigacha qilinganidek, saroy tashqarisida, Shayxulislam Es'ad Afandi va U Pertev Pashoning qizlariga uylandi. Bu xatti-harakatlar muhim o'zgarish edi, chunki Sulton Yavuz Sulton Salim hukmronligidan beri saroy tashqarisida uylanmadi. U o'z rejalarini unga tatbiq etadigan katta bir vazirni topa olmadi.Tarixda xotini kamdan-kam tashlanib, Yedikule zindonlariga g'arq bo'lgan Sulton Yosh Usmon otasi Sulton I I tomonidan qurilgan Sulton masjidi yoniga dafn etilgan. Sulton Gench Osmon taxtga chiqishi bilan davlat amaldorlarining yuqori martabali mulozimlarini almashtirgan va shayxulislomdan professor va ayollarni tayinlash vakolatiga ega bo'lgan sulton edi.
Eron aloqalari
Sulton Gench Usmon taxtga chiqqanida, Katta Vazir Damat Xalil Posho boshqargan. Usmonli qo'shini Pul-i Shikestada mag'lubiyatga uchragan bo'lsa-da, Eronliklar Usmoniylarning qo'liga tushdi deb o'ylagan Ardebil shahrining tinch bo'lishini istashdi. Tinchlik Serav qirg'og'ida ikki davlat o'rtasida imzolangan Nasuh posho shartnomasi asosida imzolangan Serav shartnomasi bilan tiklandi. (1618-yil 26 sentyabr).
O'ttiz yillik urushlar
Protestantlarni katoliklarga qarshi qo'llab-quvvatlash qonuniy davrda boshlangan bo'lib, O'ttiz yillik urushda davom etdi. Ayniqsa Transilvaniyadagi protestant qo'zg'olonlarida Usmonli katta ta'sir ko'rsatdi.
Italiya va O'rta er dengizi ekspeditsiyasi
Halil poshoning qo'mondonligi ostida Usmonli floti 1620-yil yozida O'rta er dengizida paydo bo'ldi. Istanbuldan jo'nab ketgandan keyin Navaringa kelib, dengiz floti shimoliy Adriatikaga qarab yo'l oldi. Durrada Italiya ikkita kemasini qo'lga kiritgandan so'ng, u Italiyaga qo'shinlar olib bordi va Ispaniya port shahriManfredoniyani bosib oldi.
Polsha ekspeditsiyasi
Usmonli davlati va Lehiston o'rtasida do'stlik mavjud edi. Dnestr daryosi ikki mamlakat o'rtasidagi chegara edi. Usmonli-Avstriya urushlarida, Polsha munosabatlari keskinlashgan bo'lsa ham, tinchlik buzilmadi. Ammo Lehistonga bostirib kirish bilan harbiy qismlarning tirikchiligini ta'minlagan Qrim Inn tinchlikka qarshi harakat qildi. Bundan tashqari, lehiyaliklar Bog'dan ishlaridan orqada qolmadi, balki Bog'danning Hotin qal'asini egallab oldi (1617). Shuningdek, ular Eflak va Erdelning ichki ishlariga aralashishda davom etishdi. Ushbu voqealardan so'ng, Sulton Gench Osman qarshilik ko'rsatganiga qaramay, Polsha yurishlariga qaror qildi. Shu bilan birga, O'zi Beylerbeyi Iskender Posho qo'mondonligi ostida Purut sohilidagi Yash shahrida lehiyaliklarni mag'lub etdi (1620-yil 20 sentyabr). Dialektlar yangi va katta armiya tuzishga harakat qilishdi. Avstriya yordamida o'z qo'shinlarini mustahkamladilar. Usmonli Armiyasi 1621-yil 2 sentyabrda Hotinga keldi. Qal'a qurshovga olingan va dushman xandaqlari Xotin qal'asi oldidagi jang maydonida qo'lga olinmagan, bu askarlarning g'ayrat va hayajonidan yiroq bo'lgan. Yanislarning o'zlarini urushga to'liq bermaganligi bu urush aniq natijaga olib kelmadi. Polsha elchilari ularga urushni keltirib chiqarayotganlari haqida xabar berishgandan so'ng, Xotin shartnomasi tuzildi va kampaniya tugadi (1621-yil 29 sentyabr). Shartnomaga binoan, Lehler va Usmonlilar bir-birlarining erlariga hujum qilmaydilar, Lehistan, avvalgidek, Qrim Inniga 40 ming bekni beradi.
Innovatsion harakatlar
Sulton Yigit Usmon Polshadagi urushda muvaffaqiyatsizlikka uchrashining sababi sifatida askarning tajribasizligini ko'rdi. Harbiy sohada ba'zi yangiliklarni amalga oshirish g'oyasi shu tariqa ishlab chiqilgan. Bu Kapikulu Ocaklari bilan boshlandi. Askarlarning soni ish haqi daftaridagi odamlar sonidan kamligini anglab etgach, qo'shimcha pul berishni to'xtatdi. Bu holat ilgari qo'shimcha pullarni cho'ntagiga tashlagan ofitserlarni Sulton Gench Usmonga dushman bo'lishiga olib keldi. u hamma narsadan xabardor edi, ammo tajribasizligi sababli u yangilik qila olmadi. U Anadolu, Misr va Suriyadan yangi askarlar armiyasini tuzmoqchi edi. Shuningdek, u saroy, garem va ilmiy tashkilotlarni qayta tashkil etish, yangi qonunlarni qabul qilish kabi innovatsion g'oyalarga ega edi. Kapikulu Ocaklari bu vaziyatdan bezovta edilar va ular buni aytishdan tortinmadilar. Uning Shayxülislam Es'ad Afandi boshlig'i bo'lganligi haqidagi fanlar bu fikrga qo'shilmadilar: Sulton Gench Usmonning Aleppo, Erzurum, Damashq va Misr Beylerbeysga o'z qo'shinlarini bosib chiqarish uchun yashirin irodasini yuborganligi saroyda uning odamlari bo'lgan yangilar tomonidan o'rganilgan. Sulton Yigit Usmon Anadoliga askarlarni yollash uchun o'zi bormoqchi edi. Bu orada, Istanbulda Druze rahbari Maanoglu Fahreddin Livanda isyon ko'targani haqida xabar keldi. Buni fursat deb bilgan Sulton Gench Usmon, qo'zg'olonni bostirish uchun Anadoliga borishini aytdi. Ammo Katta Vazir Dilaver Pashave Sheyhülislam Xokasadettinzade Mehmet Esat Afandi, ulkan sulton kichik bir isyon uchun Anadoliga borishi shart emasligini aytib, Sulton Yosh Usmonning Anatoliyaga o'tishiga to'sqinlik qildi. Boshqa chorasi bo'lmagan Sulton Gench Usmon hajga borishini e'lon qildi. Bundan oldin hech bir sulton hajga bormagan. Katta Vazir Dilaver Pasha va Shayxülislam Es'ad Afandi ko'p mehnat qilishgan bo'lsa-da, Sulton Gench Usmonning g'oyasida qat'iy edi. Sultonning yo'lidagi viloyatlarning Beylerbeyleriga xabar berildi va tayyorgarlik ko'rishni so'radi. Sulton Yigit Usmonning yonida 500 ta yangi saroy va siforiya bo'ladi, qolgan askarlar Istanbulni himoya qilish uchun Istanbulda qolishadi. Haj ziyoratida Katta Vazir, daftar, mergan, rikab raqami, jangchilar, 40 ittifoqchi va 40ta divan xizmatchilari ham ishtirok etishni rejalashtirishgan.
Qotillik
Bir kun oldin Uskudarda sultonning to'shagi o'rnatilishi kerak edi, Sulaymoniyadagi sarislar to'planishdi. Isyon ko'targan saroylar saroyga kirib, ba'zi davlat arboblarini o'ldirdilar. Yangilar va sipohlarni ishontirishni istagan Sulton Gench Usmon, yangisilarni rahm-shafqat qilishga undadi. Biroq, bu muvaffaqiyatli bo'lmadi. Uning o'rniga amakisi Sulton Mustafo ikkinchi marta taxtga tashlandi. Isyonchilar o'sha paytda Sulton Yosh Usmonning o'ldirilishi haqida o'ylamadilar. Biroq, qo'zg'olon rahbarlari Sulton Yedikuleziga olib borilishini so'rashdi va o'sha erda o'ldirilganlar. Sulton Yigit Usmonning jasadi ertasi kuni Sulton Ahmet masjidida dafn marosimidan keyin Sulton Ahmad masjidida otasining qabri ichiga ko'milgan. Sulton Yosh Usmonning o'ldirilishi Kichik Osiyoda ba'zi tartibsizliklarni keltirib chiqardi.
Biografiya
Usmon II Ahmad I ning oʻgʻli. U 1604-yili tavallud topgan. Onasi Mohfiruz nomaʼlum sabablarga koʻra eski saroyga surgun qilinib, kunlarning birida olamdan oʻtgach, Koʻsem Sulton oʻz farzandlari qatorida Usmonni ham voyaga yetkazdi. Koʻsem-sulton Ahmad I ning oʻlimidan soʻng usmoniylar sulolasi anʼanasini saqlab qolish ilinjida taxtga oʻz oʻgʻillarini emas, marhum erining aqli kalta ukasi Mustafo I'ni oʻtqazishga qaror qoldi. Shu masalada Mustafoning volidasi Halima bilan kelishuvga erishdi. Mustafo taxtni egallagach, Halima Koʻsem va bolalariga tazyiq oʻtkazmaslikka soʻz berdi. Halima birinchi navbatda Koʻsemning shahzodalarini qafasga tashlash haqida koʻrsatma berdi. Koʻsemni esa eski saroyga surgun qildi.
Oʻsha davr qonunlariga koʻra, aqli zaif shahzoda mamlakatni boshqarishga haqsiz edi. Mustafoning aqli pastligini esa yanicharlar ham, oddiy xalq vakillari ham bilmasdi. Koʻsem sulton xuddi shu haqiqatni oshkor qildi. Oradan bir yil oʻtib, gʻazab otiga mingan yanicharlar Mustafoni taxtdan agʻdarib, uning oʻrniga endigina 14 yoshga qadam qoʻygan Usmon II imperiya taxtini egalladi. Usmon bolalikdan oʻziga raqobatchi, dushman deb bilgan ukasi Mehmedni qatl etish haqida farmon berdi. Vaholanki, taxtga oʻtirmasdan sal burun ham ona, ham rahnamolik qilgan Koʻsem sultonga ukalarini qatl etmaslikka soʻz bergandi. Birinchi navbatda, u taxtga oʻtirgach, usmoniylar imperiyasining tashqi chegaralarida oʻzgarish koʻzga tashlanmadi. Uning armiyasi Avstriya, Venesiya, Eron, Polshaga qarshi urushlarda muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Shundan soʻng u yanicharlar, sipohlar polklarini tarqatib yuborish, imperiya poytaxtini oʻzgartirish, din peshvolarining imperiya xazinasidan oladigan maoshlarini sezilarli darajada kamaytirish harakatiga tushdi. Bu harakatlari yanicharlarning gʻazabini qoʻzgʻadi.
Yanichar va sipohlarni taxtdan agʻdarilgan aqli kalta Mustafoning volidasi Halima qayragan. Uning chaqirigʻiga asoslanib yanicharlar Usmonni tutishdi va avval eshakka ters mindirib toshboʻron qildirishdi. Undan keyin esa 1622-yil 20 mayida endi 18 yoshga qadam qoʻygan sulton Usmonni boʻgʻib oʻldirishdi. Taxtga esa Mustafo oʻtqazib qoʻyildi.
Manbalar
uz.wikipedia.org