Usein Kurkchi

Usein Osmanovich Kurkchi (qrim tatarcha: Üsein Osman oğlu Kürkçi, Усеин Осман огълу Куркчи) — Qrim-tatar turkolog-tilshunosi, o‘qituvchi. Filologiya fanlari nomzodi (1934). 1933 — 1937-yillarad Qrim pedagogika instituti o‘qituvchisi boʻlgan.

Biografiyasi

1905-yil 23-yanvarda Baxchisaroyda katta hunarmand oilasida tugʻilgan. 1902 — 1978-yillarda Simferopoldagi tatar tibbiyot kolleji direktori boʻlgan.

Maktab yillarida shoir va ustoz Yoqub Shokir-Alidan tahsil olgan. Maktabni tugatgach, Baxchisaroy o‘qituvchilar seminariyasiga o‘qishga kirdi. 1924—1926 yillarda Boku universitetining tarix-filologiya fakulteti talabasi boʻlgan .

Universitetni tugatgach, yarim orolga qaytib,Ko‘kko‘z qishlog‘idagi maktabda dars beradi. „Oquv ishlari“ jurnalida ishlagan. 1931-yilda u Qrim pedagogika institutining aspiranturasiga oʻqishga kirdi va u yerda ikki yil oʻqidi. 1933-yilda Qrim pedagogika institutida qrim-tatar tili va umumiy tilshunoslik fanidan dars bera boshladi. 1934-yilda u „Qrim-tatar tili asoslari“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilib, filologiya fanlari nomzodi boʻldi. 1934-yilda Qrim lingvistik konferentsiyasida u „Qrim-tatar tili grammatikasi haqida“ maʼruza qildi.

NKVD aksilinqilobiy „Milli Firka“ tashkilotida ishtirok etganlikda va Bekir Chobanzoda bilan aloqadalikda gumonlanib, 1937-yil 28-aprelda Usein Kurkchini hibsga olindi. Tintuv chog‘ida 53 ta fotosurat, 250 ta xat, 77 ta daftar vaqrim-tatar tilidagi qo‘lyozmalar jamlangan papka va 248 ta kitob musodara qilingan. Ikkinchi soʻroq paytida, 1937-yil 2-noyabrda Kurkchi, NKVD bosimi ostida, Bokuda mashgʻulot paytida faoliyat yuritgan millatchi aksilinqilobiy guruhda ishtirok etganini tan oldi. Aksilinqilobchilarning faoliyati, Kurkchining fikricha, yangi turkiy lotinlashtirilgan alifboni joriy etishni buzishdan iborat edi. 1938-yil 4-avgustda SSSR NKVD maxsus yigʻilishining qarori bilan Kurkchi " Qrimda til va madaniy qurilishda buzgʻunchilik ishlarini olib borgani " aniqlandi. Kurkchi 58-10,11 moddasi bilan sakkiz yilga mehnat lagerlariga hukm qilingan.

1945-yil 28-aprelda lagerni tark etdi. Shundan so‘ng, 1946-yil sentabrgacha Kurkchi Ustvymlagda melioratsiya va yer tuzish bo‘yicha mustaqil ishchi bo‘lib ishladi. Lagerni tark etgach, O‘zbekiston SSRga ko‘chib o‘tdi. Dastlab Fargʻonaga, keyin Margʻilonga koʻchib oʻtadi. Margʻilon shahridagi 12-maktabning 5-10-sinflariga rus tili fanidan dars bergan.

Ozodlikka chiqqandan keyin Marg‘ilonda o‘qituvchi bo‘lib ishladi. Kurkchi 1965-yilda nafaqaga chiqqan.

1996-yil 22-noyabrda Margʻilonda vafot etdi.

Ilmiy faoliyati

Qrim-tatar tilshunosligi va adabiyotiga oid maqolalari chop etilgan. 1936-yilda qrim-tatar tilining imlo lugʻati va lotin grafikasi asosida darslik tayyorladi.

1986-yilda uning „Fikir injillari“ asari Toshkentda chop etildi.

U 5 ming iborani oʻz ichiga olgan birinchi qrim-tatar frazeologik lugʻatini yaratish ustida ishlagan. Lugʻatdan parchalar 1987-yilda Toshkentdagi „Yulduz“ jurnalida chop etilgan.

Kurkchi vafotidan keyin uning arxivi (qoʻl yozmalari) Farg‘onadagi Ervin Jeparovning kuyovida saqlangan. 1999-yilda Qrimga O‘zbekistondan Kurkchi asarlari arxivi yetkazildi. Materiallar saqlash uchun kutubxonaning arxiv bo‘limiga topshirildi.

Usein Kurkchi

Biografiyasi

Ilmiy faoliyati

Ishlari

Manbalar

Adabiyotlar

Havolalar