Urmiya koʻli
Urmiya (forscha: دریاچه ارومیه , ozarbayjoncha: Urmiya gölü, armancha: Ուրմիա լիճ) — irmogʻsiz, shoʻr koʻl. Eron shimoli-gʻarbidagi Sharqiy va Gʻarbiy Ozarbayjon tumanlari oraligʻidagi Armaniston togʻlarida joylashgan.
Nomilari
Mintaqaning boshqa tillaridagi zamonaviy nomi:
- ozarbayjoncha: Urmiya gölü,
- armancha: Ուրմիա լիճ (Urmiya lich),
- kurdcha: Gola Urmiyê.
Hozirgi holati
Bugungi kunga kelib, koʻl yoʻq boʻlib ketish arafasida. 1998-yilda boshlangan qurgʻoqchilik, atrofdagi shahar va qishloqlar aholisining koʻl suvini haddan tashqari isteʼmol qilishi, shuningdek, unga quyiladigan daryolarga toʻgʻonlar qurilishi tufayli Urmiya hududining 70 % dan ortiq qisqardi.. Urmiya shahri munitsipaliteti vakili Javad Jahongirzodaning soʻzlariga koʻra, agar koʻl toʻliq qurib qolsa, oʻz oʻrnida 10 milliard tonna tuz qoladi va 14 millionga yaqin odam chiqib ketishga majbur boʻladi. Har yili koʻldan taxminan 3 milliard m³ suv bugʻlanadi.
2011-yilda mahalliy aholining Urmiyani qutqarish uchun favqulodda vaziyat rejasini qabul qilish haqidagi navbatdagi talablari parlament tomonidan rad etildi. Hukumatni koʻlni qutqarishga chaqirish maqsadida uyushtirilgan mitingning 60 nafar ishtirokchisi 2011-yil 4-sentabrda hibsga olindi.
Mutaxassislar 2014-yil holatiga koʻra, koʻlni qutqarish boʻyicha chora tadbirlar tadbiq etilmasa, Urmiya koʻli toʻrt yildan soʻng botqoqqa aylanib qolishini taxmin qilishgan.
Koʻlni qutqarish
Koʻlni saqlab qolish uchun bir nechta rejalar mavjud edi. Shunday qilib, 2012-yil avgust oyida Eron atrof-muhitni muhofaza qilish tashkiloti rahbari Muhammad-Javad Muhammadizoda Armaniston Eronga suv tashish orqali Urmiyadagi suv sathini tiklashga yordam berishga rozilik olganini eʼlon qildi. Qayta tiklash rejasi Sharqiy Ozarbayjon viloyatidan suv tashishni ham oʻz ichiga olgan.
Araks daryosidan suv oʻtqazish rejasi ham bor edi, buning uchun 950 milliard eron reali ajratildi, biroq Ozarbayjonning eʼtirozlari sababli loyihadan voz kechishga qaror qilindi.
2013-yilda Eron hukumati Kaspiy dengizi suvini burish orqali koʻlni saqlab qolish loyihasini ishlab chiqishni boshladi. 2014-yil oxiriga kelib loyiha yakuniy bosqichiga yetdi, xorijiy maslahatchilarni jalb qilgan holda turli variantlarni oʻrganish boshlandi.
2014-yil mart oyida Eron Atrof-muhit vazirligi BMT Taraqqiyot dasturi bilan birgalikda koʻl va qirgʻoq boʻyidagi botqoq erlarni saqlab qolish rejasini ishlab chiqdi. Loyiha birinchi yilida 225 million dollar va butun loyiha uchun(umumiy) 1,3 milliard dollar talab qildi.
Eron hukumati nafaqat boshqa manbalardan koʻlga suv tashish loyihalarini, balki koʻldagi suv darajasini tiklashning boshqa usullarini ham moliyalashtirish niyatida. Shunday qilib, 2014-yil iyul oyida Eron prezidenti Hasan Ruhoniy koʻldan suv oqimi samaradorligini oshirish boʻyicha ishning birinchi yili uchun toʻlash uchun taxminan 14 trillion eron riali (500 million dollardan ortiq) ajratishga qaror qildi, buning natijasida suv oqimini kamaytirish rejalashtirilgan. Ushbu loyiha qishloq xoʻjaligida, shuningdek, atrof-muhitni tiklashda foydalaniladigan suv miqdori kamaytirish orqali rejalashtirilgan.
Gʻarbiy Ozarbayjon viloyati hudud suv xoʻjaligi rahbari Yaser Raxbardinning soʻzlariga koʻra, 2021-yilda Urmiya koʻlining maydoni oʻtgan yilning shu sanasiga nisbatan 1546 kvadrat kilometrga qisqargan.
Havolalar
Manbalar
uz.wikipedia.org