Turkiya Liviyaning Ikkinchi fuqarolar urushida
Arab bahoridan keyin Liviyada tartib o'rnatilmaganlik sababi bilan boshlangan
Ikkinchi Liviya fuqarolar urushida Turkiya Milliy kelishuv hukumatiga yordam bergan va Milliy kelishuv hukumati bilan bir qator bitimlar tuzgan Ikkinchi Liviya fuqarolar urushiga harbiy aralashuvi bilan bog'liq.
Ilgari Arab bahori, Liviya rahbari Muammar Kaddafiyning o'ldirilishi bilan boshlangan. Liviyada fuqarolar urushi paytida, Liviyada birqancha tartibsizliklar boshlandi. Bu jarayonda Gretsiya Liviyaga tegishli 39 ming kvadrat kilometrlik dengiz chegarasini egalladi. Mamlakatdagi tartibsizliklar, Milliy kelishuv hukumati va Vakillar palatasi oʻrtasidagi kelishmovchiliklar Liviyaning bu vaziyatga sukut saqlashiga sabab boʻldi. 2014 yilda Liviyada Ikkinchi fuqarolar urushi boshlandi.
Sharqiy O'rta Yer dengizi muammosi 2010-yilda Sharqiy O‘rtayer dengizida 8 milliard barrel neft va 3,5 trillion kub metr tabiiy gaz topilgan hamda ushbu voqeadan so‘ng Sharqiy O‘rtayer dengizi bilan chegaradosh davlatlar o‘rtasida Eksklyuziv iqtisodiy zona (EIZ) bo‘yicha muzokaralar boshlandi. Turkiya Gretsiyaning Sharqiy Oʻrta yer dengizida soʻz huquqiga ega emasligini taʼkidlagan boʻlsa, Gretsiya tomoni Misr bilan munosabatlarini yaxshiladi, bundan tashqari, Kritda Gretsiya, Misr va Janubiy Kipr Rum maʼmuriyatining qoʻshma sammiti boʻlib oʻtdi. EastMed quvurining egalari Isroil va Yevropa Ittifoqi ham Turkiya va Gretsiya boshdan kechirgan bu muammoga aralashgan, chunki chiziq (linya) Sharqiy O'rta yer dengizi orqali o'tgan.
Hulusi Akarning Liviyaga tashrifi va undan keyingi voqealar Bu voqealardan so'ng Turkiya Milliy Mudofaa vaziri Hulusi Akar Liviyaga tashrif buyurdi. Tashrif chog'ida Liviyadan Gretsiya tomonidan bosib olingan 39 ming kvadrat kilometr maydon xaritasi olindi va ochildi. Turkiya qurolli kuchlari mamlakatni qayta qurish, ayniqsa, bu hududning Gretsiyadan qaytarib olinishi va Liviya armiyasini kuchaytirishga tayyorligi ma’lum qilindi. Ushbu yig'ilishdan to'rt kun o'tib, Liviya Prezidentlik kengashi prezidenti va Bosh vaziri Fayiz es-Sarraj Turkiyaga keldi va Turkiya prezidenti Rejeb Tayyip Erdog'an bilan uchrashdi. Yig'ilish Turkiyaning Liviya bilan EIZ kelishuviga asos solayotgani va Sharqiy O'rta yer dengizida Gretsiyani chetlashtirishga harakat qilgani sifatida talqin qilindi.
Ushbu uchrashuvlardan so'ng, ikkinchi Liviya fuqarolar urushi taraflaridan biri bo'lgan Tobruk hukumatining harbiy rahbari Xalifa Xaftar ko'plab mamlakatlar tomonidan qo'llab-quvvatlangan, xususan Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari, Misr, Rossiya va Fransiya ham Turkiyani qo'llab-quvvatladi, kelishuvga erishgan Tripoli hukumatini yo'q qilish uchun operatsiya boshlaganliklarini e'lon qildi. Turkiya tomoni, Rejeb Tayyip Erdog'an Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan tan olingan Milliy kelishuv hukumati (Tripoli hukumati) EIZ bitimini tuzish arafasida ekanliklarini e'lon qildi. Bu bayonotdan so'ng Liviyada to'qnashuvlar kuchaygani sari Tripoli portida turk bronetransportyorlari ko'rina boshladi. Shuningdek, Turkiyaning Liviya armiyasiga qurol va o‘q-dorilar yetkazib bergani davo qilindi.
Sharqiy O'rtayer dengizi uchun kurash Liviya ustida davom etar ekan, O'rtayer dengizidagi orol davlati Kipr Respublikasi, Janubiy Kipr Rum boshqaruvi, Shimoliy Kipr Turk Respublikasi va Misrni xabardor qilmasdan bir tomonlama ravishda Sharqiy O'rtayer dengizida burg'ulash faoliyatini boshladi. va O'rtayer dengizi chegarasiga ega bo'lgan Isroil burg'ulash faoliyatini boshladi Kipr Grek ma'muriyatining yordami bilan Turkiya ham burg'ulash faoliyatini boshladi. Keyinchalik, 2019 yilda Turkiya va Liviya o'rtasida dengiz yurisdiktsiyasi shartnomasi imzolandi va kelishuvga ko'ra, Turkiya va Liviya o'rtasidagi qit'a shelflari va eksklyuziv iqtisodiy zona hududlari qayta belgilandi.
Istanbul konsensusi Kipr Rum ma'muriyati va Gretsiya O'rtayer dengizida bir tomonlama burg'ulash faoliyatini amalga oshirganidan so'ng, 2019 yil 27 noyabrda Turkiya va Liviya o'rtasida jami 7 moddadan iborat Istanbul kelishuvi imzolandi. Kelgusida kelishuv tufayli yuzaga kelishi mumkin bo'lgan kelishmovchiliklar Birlashgan Millatlar Tashkilotining Dengiz huquqi bo'yicha konventsiyasiga muvofiq hal qilinishi bildirildi. Shartnomaga muvofiq, muzokaralarda agar tomonlardan biri EIZ hududidan boshlanib, ikkinchisining EIZ hududiga cho'ziladigan tabiiy resursga ega bo'lsa, ushbu foydalanish bo'yicha hamkorlik qilinadi. Shartnoma kuchga kirgandan so'ng, Shimoliy Kipr Turk Respublikasi (ShKTR) Gejitkale aeroportini UAV/SİHA foydalanishiga ochdi va Turk Qurolli Kuchlari uchun dengiz bazasi yaratilishiga ruxsat berdi. Turkiya va Liviya o'rtasida tuzilgan EIZ kelishuvidan so'ng, ikki qirg'oq davlatining Sharqiy O'rtayer dengizida so'z o'rniga ega bo'lgan hududlari ortdi. Turkiya bu kelishuv bilan Gretsiya, Kipr va Misr o'rtasida qalqon hosil qilgani va o'zining eksklyuziv iqtisodiy hududining g'arbiy chegarasini tashkil etgani ma'lum qilindi. Shartnoma imzolanganidan keyin Gretsiya Liviyanın Afinadagi amaldagi elchisi Muhammad Menfini chiqarib yubordi. Bitim Birlashgan Millatlar Tashkilotida 2020-yil 30-sentabrda ro‘yxatga olingan. 2020-yil 4-oktabrda bayonot bergan Turkiya Mudofaa vazirligi ushbu kelishuv roʻyxatga olinganligini maʼlum qildi va Turkiyaning Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan tan olingan Liviya hukumati, Milliy kelishuv hukumati bilan aloqalarining davom etishini ma'lum qildi.
Liviya qonun loyihasi Kelishuvdan so'ng Xalifa Xaftarga aloqador bo'linmalar o'z amaliyotlarini tezlashtirishni boshladi. Fuqarolar urushi Tripolining turar joylarigacha cho'zildii. Bu o'zgarishlardan keyin Erdog'an, "Liviyaga askar jo'natishimiz mumkin" deya e'lon qildi. Turkiya tomonidan 2019-yil 29-dekabr kuni Suriya chegarasida, Suriyada amalga oshirilgan operatsiyalarni nazorat qilgan Milliy Mudofaa Vaziri Hulusi Akar, Liviya masalasida, “Turk Qurolli Kuchlari, himoya qilish va shu maqsadda yurtimiz va olijanob xalqimizning huquq va manfaatlari himoya qilish, chegaradan o‘tgan joyda qayerda vazifa yuklansa, u o‘zining samarali tuzilmasi bilan har qanday vazifani bajarishga tayyor. Bu borada bizga topshiriq berilsa, biz ham bunga tayyormiz, dedi u. Oddiy sharoitlarda byudjet muzokaralaridan keyin 2020-yilning 7-yanvariga qadar ishini toʻxtatgan Turkiya Oliy Millat Majlisi, 2019-yil 30-dekabrda Liviyaga qoʻshin yuborish qarori taqdim etilishi ortidan 2020-yilning 2-yanvarida erta ovoz berdi. Liviya qonun loyihasi parlamentdan o'tdi va turk armiyasining Liviyaga aralashuviga hech qanday to'siq qo'yilmadi.
Turk Qurolli Kuchlari Liviyaga turli darajadagi askarlarini yubordi hamda ulardan ikkitasi Bosh shtabning Prezidenti, general-leytenant Metin Gurak va 23. Piyodalar bo'limi qo'mondoni brigada generali Halil Soysal edi. Ikkalasi ham 2020-yil avgust oyida Liviyada erishgan yutuqlari uchun lavozimga koʻtarildi va mukofotlandi.
uz.wikipedia.org