Shali
Shali (chechencha: Шела — „samolyot“) — Rossiya Federatsiyasining Checheniston Respublikasidagi shahar. Shali tumanining maʼmuriy markazi.
Tarkibidagi yagona aholi punkti sifatida „Shali shahar posyolkasi“ munitsipalitetini tashkil qiladi.
Geografiyasi
Shahar Bassning ikkala qirgʻogʻida, Shali tumanining markaziy qismida , Les tizmasi etagida, Chechen tekisliklarida joylashgan. Argun temir yoʻl stansiyasidan 18 km janubda va Grozniy shahridan 36 km janubi-sharqda joylashgan. Bu mintaqaviy avtomobil yoʻllarining tutashgan joyidir. Shali shahri hududidan Shela-Axki (Shalinka) daryosi oqib oʻtadi.
Shaharning maydoni 27,02 km² (2009-yil holatiga koʻra) .
Moʻtadil kontinental iqlim hukmron. Yillik oʻrtacha yogʻin miqdori 450 mm.
Tarixi
1822-yil 11-fevralda Chechenistondagi qoʻzgʻolon paytida general Grekov boshchiligidagi rus qoʻshinlarining shiddatli hujumi natijasida qishloq butunlay vayron boʻldi .
1837-yilda qishloq yana general-mayor K. K. Fezi boshliq rus qoʻshinlari tomonidan bosib olindi.
XIX asr oʻrtalarida Shali Katta Chechenistondagi eng yirik qishloqlardan biri edi. Ovul oʻzining strategik mavqei tufayli Kavkaz urushi paytida Shomil qoʻshinlari uchun yigʻilish nuqtasi boʻlib xizmat qilgan.
1944-yilda chechenlar va ingushlar deportatsiya qilinganidan va Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi tugatilgandan soʻng, qishloq Mejdurechye deb oʻzgartirildi.
RSFSR Oliy Kengashi Prezidiumining 1957-yil 10-apreldagi farmoni bilan qishloq avvalgi nomiga qaytarildi. 1990-yilda qishloqqa shahar maqomi berildi.
1994-1996-yillardagi harbiy harakatlar shahar va uning aholisiga juda katta zarar yetkazdi: yuzlab odamlar halok boʻldi, uylar, sanoat, transport, aloqa va agrosanoat kompleksi vayron boʻldi. Xususan, faqat birgina — 1995-yil 3-yanvardagi kassetali bombalarning portlashi paytida kamida 55 kishi halok boʻldi.
Ikkinchi Chechen urushi paytida ham shahar shiddatli janglar joyi boʻlgan. 2000-yil yanvar oyida ayirmachilar va shaharning xayrixoh aholisi ishtirok etgan mitingda " Tochka U " taktik raketasi otiladi va buning natijasida yuzlab odamlar halok bo‘lgan. Bir necha kundan keyin shahar butunlay federal qoʻshinlar nazoratiga oʻtdi.
2000-yildan beri shahar faol rivojlanmoqda. Yangi turar-joy binolari, ijtimoiy, madaniy va sport inshootlari barpo etilmoqda.
Aholisi
2010-yildagi Butunrossiya aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra shahar aholisining milliy tarkibi :
Dini
Shahar markazida joylashgan — Yevropadagi eng katta masjid „Musulmonlar iftixori“ masjidi mavjud va uning ichida 30 ming kishigacha, atrofida esa 70 ming kishigacha musulmon ibodat qilishi mumkin. Masjid qurilishiga 2012-yildan start berildi. Tantanali ochilish 2019-yil 23-avgust kuni respublikaning birinchi prezidenti Axmat Hoji Qodirovning tug‘ilgan kuniga to‘g‘ri keldi. Ochilish marosimida masjidning nomi paygʻambar Muhammad (s.a.v) sharafi bilan eʼlon qilindi.
Ommaviy axborot vositalari
Transporti
„Chechavtotrans“ davlat unitar korxonasi tomonidan oltita shahar avtobus yoʻnalishi mavjud. Grozniy, Gudermes, Argun, Urus-Martan, Xasavyurt va Maxachqal’a shaharlariga avtobuslar muntazam ravishda shahar avtovokzalidan joʻnaydi.
Sporti
"Vaynax" futbol klubi mavjud.
Shahar sanʼatda
Qardosh shahar
Manbalar
Adabiyotlar
Havolalar
uz.wikipedia.org