Sayyida al Hurra

Sayyida al Hurra (arabcha: السيدة الحرة), asl ismi Lalla Aisha bint Ali ibn Rashid al-Alamiy (arabcha: للا عائشة بنت علي بن رشيد العلمي) (1485 — 1561-yil 14-iyul), 1515—1542-yillarda Hakimat Tetuan ( Tetuan gubernatori) va 16-asr boshlarida xususiy rahbar boʻlgan. U Vattasid Sulton Ahmad ibn Muhammadning xotini edi. U „zamonaviy davrda Islom Gʻarbining eng muhim ayol arboblaridan biri“ hisoblanadi.

Sayyida al-Hurra hayotini geosiyosiy va diniy kontekstlarda, xususan, uning hayoti davomidagi musulmon va nasroniy imperiyalari oʻrtasidagi kurashda tushunish mumkin. Musulmon Usmonlilar 1453-yilda Konstantinopolni egallab olishdi, bu Rim imperiyasining tugatilishini nishonladi. Portugallar 1487-yildan boshlab Marokashning gʻarbiy qirgʻogʻidagi baʼzi portlarni egallab olib, mustamlakachilikni bosib olishganida Al-Hurra ikki yoshda edi. Bir necha yil oʻtgach, Granada katolik monarxlari Kastiliya Izabella I va Aragonlik Ferdinand II qoʻliga oʻtdi va Ispaniyadagi musulmonlarni majburan qabul qildi.

Jazoirning Turk korsar Barbarossasi bilan ittifoq tuzgan al-Hurra Gʻarbiy Oʻrta er dengizini, Barbarossa esa sharqni nazorat qilgan. U Tetuan prefekti ham edi. 1515-yilda u Tetuanni boshqargan eri vafotidan keyin islom tarixida qonuniy ravishda al-Hurra (qirolicha) unvoniga ega boʻlgan oxirgi shaxs boʻldi. Keyinchalik u Marokashning berber qiroli Ahmad al-Vattasiga turmushga chiqdi, ammo buning uchun Tetuanni tark etishdan bosh tortdi.

Etimologiya

Sayyida al-Hurra unvoni „ozod va mustaqil ayol; hech qanday oliy hokimiyatga taʼzim qilmaydigan suveren ayol“ degan maʼnoni anglatadi. Hakimat Tatvan Tetuan gubernatori degan maʼnoni anglatadi.

Yoshlik davri

Sayyida al-Hurra taxminan 1485-1495 (hijriy 890-yillar) yoki aniqrogʻi 1491-yilda Andalusiya zodagonlarining taniqli musulmon oilasida tugʻilgan, ular 149-yilda Ferdinand va Izabella Granada musulmon shohligini zabt etganlarida oilasi bilan Rekonkista oxirida Marokashga qochib ketgan va Chefchaouenga joylashgan. U Sharif Abd as-Salom al-Alamiy va u orqali Hasan ibn Alining avlodi edi.

Sayyidaning bolaligi baxtli va xavfsiz oʻtdi. Bolaligida unga birinchi darajali taʼlim berildi. U kastiliyalik ispan va portugal tillarini oʻz ichiga olgan bir nechta tillarni bilardi. Marokashlik mashhur olim Abdulloh al-Gʻazvoniy uning koʻplab ustozlari qatorida boʻlgan. U 16 yoshida Ali al-Mandrining nabirasi yoki jiyani, otasining doʻsti va Tetuan shahrining asoschisi va gubernatori boʻlgan oʻzidan 30 yosh katta Andalusiyalik Mavriyalik qochqin odamga turmushga chiqdi. U bolaligidanoq turmush oʻrtogʻiga vaʼda qilingan edi.

Tetuan gubernatori sifatida

Aqlli ayol Al Hurra eriga biznes ishlarida yordam berar ekan, koʻp narsalarni oʻrgandi. U amalda vitse-gubernator edi, eri har safar shahar tashqarisiga chiqqanida hokimiyat boshqaruvini unga ishonib topshirardi. 1515-yilda eri vafot etganida, uning qudratini koʻrishga odatlangan aholi uni Tetuan gubernatori sifatida qabul qilib, unga al-Hurra unvonini berishdi. Ispaniya va portugal manbalari al-Hurrani „diplomatik oʻyindagi sherik“ deb taʼriflaydi. Baʼzi tarixchilarning fikriga koʻra, gʻayrioddiy „al-Hurrani hukmdor sifatida qabul qilish darajasi“ „Andalusiyaliklarning Ispaniyadagi monarx oilalaridan, masalan, Kastiliyalik Izabella I kabi ayollar hokimiyatini meros qilib olish bilan tanishishi“ bilan bogʻliq boʻlishi mumkin. Boshqalarning fikricha, al-Hurra gubernator sifatida muvaffaqiyat qozongan, chunki u „Gʻarbiy Oʻrta yer dengizi qaroqchilarining soʻzsiz rahbari“ edi.

1541-yilda u Marokash Vattasidlar sulolasining sultoni Ahmad al-Vattasining turmush qurish taklifini qabul qildi, u Fezdan Tetuanga unga uylanish uchun borgan. Uning u bilan nikohi Marokash qirolining oʻz poytaxtidan tashqarida turmush qurishining yagona qayd etilgan misoli edi. Bu al-Hurra Tetuan malikasi rolidan voz kechishga yoki hatto nikoh marosimi uchun shaharni tark etishga tayyor emasligi sababli sodir boʻldi va al-Vattasini uning oldiga kelishga majbur qildi. Taxminlarga koʻra, Sayyida al-Hurra Sultonga uylangan boʻlsa-da, Tetuanni boshqarishdan voz kechmasligini hammaga koʻrsatish uchun buni talab qilgan.

Sayyida al-Hurra sarguzashtli va romantik hayot kechirdi. U ukasi Moulay Ibrohimni Fes sultoni Ahmad al-Vattasiga vazir etib tayinladi va bu Rashidlarni Ispaniya va Portugaliyaning tez oʻsib borayotgan kuchlariga qarshi Marokashni birlashtirish uchun asosiy oʻyinchilarga aylantirdi.

Qaroqchi sifatida

Sayyida Granadadan qochishga majbur boʻlgan xoʻrlikni na unutib, na kechira oldi. „Xristian dushmani“ dan oʻch olish istagida u qaroqchilikka murojaat qildi. U Jazoirlik afsonaviy Usmonli admirali Hayrettin Barbarossa bilan aloqa oʻrnatdi. Qaroqchilik tez daromad keltirdi, „asirlar uchun oʻlja va toʻlov“, shuningdek, Andalusiyaga qaytish orzusini saqlab qolishga yordam berdi. U nasroniylar tomonidan Oʻrta yer dengizi ustidan hokimiyatga ega boʻlgan va portugal va ispan asirlarini ozod qilgan malika sifatida hurmatga sazovor edi. Masalan, Fotima Mernissiy "Unutilgan Islom malikalari" asarida 1540-yilga oid ispan tarixiy hujjatlarini eslatib oʻtadi, ularga koʻra Gibraltardagi muvaffaqiyatli qaroqchilik operatsiyasidan soʻng „ispanlar va Sayyida al-Hurra oʻrtasida“ muzokaralar boʻlib, qaroqchilar „koʻp oʻlja va koʻp mahbuslar“ olishgan.

Keyingi hayoti

U 30 yil qirolichalik qilganidan keyin kuyovi Muhammad al-Hasan al-Mandri 1542-yil oktabrda uni taxtdan agʻdardi. Yamen Times gazetasiga koʻra, al Hurra „ mulk va hokimiyatdan mahrum qilingan“ edi. Oʻz taqdirini tan olib, al-Hurra Chefchaouenga nafaqaga chiqdi va u yerda yana 20 yil yashadi.

Kaliforniya bilan munosabatlar

Sayyida al-Hurra Kalifiya afsonasi uchun ilhom manbai boʻlib, Kaliforniya nomini bilvosita ilhomlantirgan boʻlishi mumkin.

Manbalar

uz.wikipedia.org