Savda binti Zamʼa
Savda binti Zamʼa (arabcha: سودة بنت زمعة) Islom dini paygʻambari Muhammadning ikkinchi xotini boʻlgan va shuning uchun u „Umm-ul-Mu’minin“ (arab. أمّ المؤمنين, rom. ʾumm al-muʾminīn), yaʼni „Moʻminlarning onasi“ hisoblanadi.
Hayotining boshlangʻich davri
Savda Islomdan oldingi Arabistonning Makka shahrida tugʻilib oʻsgan. Uning qachon tugʻilganligi haqida turi bahslar mavjud. Bir manbaga koʻra, Savda Muhammad bilan turmush qurganida, uning yoshi 50 atrofida boʻlgan, boshqa manbalar nikoh paytida uning yoshi 40 dan 55 gacha yosh oraligʻida boʻlganligini daʼvo qiladi, bu uning tugʻilgan kunini milodiy 566-580-yillarda ekanini bildiradi. Savdaning otasi Zam’a ibn Qays Makkadagi Quraysh qabilasining Banu Amir ibn Luay urugʻidan edi. Uning onasi Al-Shamus binti Qays Madinadagi Xazraj qabilasining Najjor urugʻidan boʻlgan. Savdaning Islomdan oldingi hayoti qanday boʻlgani haqida koʻp maʼlumotlar mavjud emas.
Birinchi eri va birinchi hijrati
Savda birinchi boʻlib Islom dinini qabul qilganlardan biri boʻlgan As-Sakron ibn Amrga turmushga chiqadi. Ularning birgina oʻgʻli Abdur Rahmon ibn as-Sakron boʻlib, u keyinroq 637-yilda Sosoniylarga qarshi Jalula jangida halok boʻlgan.
Habashistonga migratsiya
Savda va Sakron Habashistonga hijrat qilishdi. Muhammad Quraysh zulmidan qochish uchun musulmonlarning koʻpiga hijrat qilishni buyurdi. Sakron Vaqqos bilan dengiz orqali Habashistonga joʻnab ketdi. Savda bu paytda Habashistonga hijrat qilgan dastlabki ayollardan biri edi. Bir necha yil oʻtgach, ular Makkaga qaytib kelishadi, u yerda As-Sakron vafot etdi va Savda hayotida birinchi marta beva qoldi.
Muhammadga turmushga chiqishi
Xadichaning vafotidan koʻp oʻtmay, Muhammad paygʻambarlik hayoti boshlanganining 10-yilida Ramazon oyida Savda bilan turmush quradi. Savda avvaliga ikkilanadi, chunki uning olti farzandi bor edi va ular Muhammadni bezovta qilishidan qoʻrqardi. Ammo Muhammad uni shunday deb tinchlantiradi: „Tuya mingan ayollarning eng yaxshisi Qurayshning solih ayollari boʻlib, ular yosh bolalarga eng mehribon va boy boʻlganlarida erlariga yaxshilik qilishda eng zoʻridirlar“.
Muhammadning Ummu Salama bilan turmush qurganidan biroz vaqt oʻtib, Savda keksayib qolgani uchun unga eʼtibori kamayadi, shuning uchun Muhammadning shariatga koʻra nikohni bekor qilishga qaror qilgani haqida Savdaga xabar qilindi. Lekin Savda uni koʻchada toʻxtatadi va kechasi navbatini Muhammadning juda yaxshi koʻrgan ayoli Oyshaga boʻshatib berishini taklif qilib, uni qayta nikohiga olishini iltimos qiladi. Savda baribir qarib qolganini, erkaklarga parvo qilmasligini aytadi; uning yagona orzusi qiyomat kuni paygʻambarning xotini boʻlib tirilish edi. Muhammad bunga rozi boʻldi va Qur’onning 4:128–9 oyatlari nozil boʻldi. Boshqa tarafdan, boshqa berilgan maʼlumotlarga koʻra, Muhammad u bilan haqiqatdan ham ajrashmoqchi boʻlmagan, balki Savda bunday boʻlishidan qoʻrqqan va vahiy boʻlib tushgan oyatda ajralib ketish emas, balki ikki tomonning oʻrtasidagi er-xotin boʻlib qolishga qaratilgan ajrashish boʻyicha qandaydir kelishuv tuzish kerakligi keltirilgan.
Hayotining soʻnggi yillari va vafoti
Muhammad paygʻambar vafotidan keyin Savda boshqa xotinlari bilan har yili xalifalikdan ajratiladigan pulni olib, xayriya ishlariga sarflagan. U Muhammadning boshqa ayollaridan Oysha, Hafsa va Safiya bian doimo juda yaqin boʻlib kelgan. Savda uzoq umr koʻrdi. U hijriy 54-yilda Madinada vafot etdi va oʻsha yerda Jannat ul-Baqiyga dafn etildi. Ibn Sa'd Savdaning vafot etgan sanasini milodiy 674-yil deb belgilaydi. Ummaviylar sulolasida hukmronlik qilayotgan birinchi xalifa Muoviya I vafotidan keyin uning Madinadagi uyini 180 000 dirhamga sotib oldi. Boshqa manbalarga koʻra, Savda Madinada xaifa Umar saltanatining oxirlarida hijriy 22-yil, milodiy 644-yilda vafot etgani keltirilgan.
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org