Saurischia
Saurischia (talaffuzi: Sauriskye; yunonchadan sauros (σαῦρος) „sudraluvchi“ va ischion (ἴσχιον) „kaltakesak“ degan maʼnoni anglatadi) — son tuzilishi boʻyicha tasniflangan dinozavrlarning ikkita asosiy boʻlinmasidan biri (ikkinchisi — Ornithischia). Saurishchia va Ornithischia dastlab 1888-yilda Harry Seeley tomonidan turkumlar deb atalgan, ammo bugungi kunda koʻpchilik paleontologlar Saurishchia -ni turkum emas, balki unchalik katta boʻlmagan guruh sifatida tasniflashadi.
Tavsifi
Barcha yirtqich dinozavrlar (teropodlarning ayrim turlari) anʼanaviy ravishda barcha qushlar va fitofag dinozavrlarning ikkita asosiy turidan biri — sauropodomorflar kabi saurischianlar deb tasniflanadi. Boʻr davrining oxirida, boʻr-paleogen yoʻqolib ketish hodisasi jarayonida qushlardan tashqari barcha saurischialar yoʻq boʻlib ketishgan. Qushlar, bir guruh teropod dinozavrlarining toʻgʻridan-toʻgʻri avlodlari boʻlib, filogenetik tasnifga koʻra, saurischia dinozavrlarning kichik guruhidir.
Saurischia dinozavrlari anʼanaviy ravishda ornithischia dinozavrlariga oʻxshash uch qirrali tos tuzilishiga ega boʻlib, ularda tos suyagi oldinga qaraganligi bilan ajralib turadi. Ornithischialarning tos suyagi orqaga burilgan holda, tos suyagining pastki qismi bilan parallel ravishda toʻrt qirrali tuzilishga ega boʻladi. Saurischia dinozavrlarining son tuzilishi ularni „kaltakesak“ dinozavrlar deb atalishiga olib kelgan, chunki zamonaviy kaltakesaklar va boshqa sudralib yuruvchilarda ajdodlarining son anatomiyasini saqlab qolishgan.
Tasniflash
Seeley oʻz maqolasida dinozavrlarning ikki guruhini nomlashda boshqa paleontologlar tomonidan anʼanaviy dinozavrlar tartibini ajratish uchun ilgari surilgan tasniflash sxemalarini koʻrib chiqqan. U 1878-yilda Otniel Charles Marsh tomonidan ilgari surilgan, dinozavrlarni toʻrt turkumini (Sauropoda, Teropodlar, Ornithopoda va Stegosauria) oʻrgangan.
Biroq, Seeley dinozavrlar guruhlari oʻrtasidagi yagona asosiy farqni hisobga oladigan, ularni boshqa sudraluvchilardan ajratib turadigan xususiyatga asoslangan tasnifni shakllantirishni xohlagan. Seeley tasnif gʻoyasini son suyaklari konfiguratsiyasidan topgan va Marshning barcha toʻrtta turkumini ushbu son anatomiyasiga asoslanib ikkita katta guruhga ajratish mumkinligini aniqlagan. U Stegosauria va Ornithopoda turkumini Ornithischia ga, Terapod va Sauropoda ni Saurishchia ichiga joylashtirgan. Bundan tashqari, Seeley ikki guruh oʻrtasidagi son suyaklariga asoslangan va boshqa koʻplab farqlardan foydalanib, „dinozavrlar“ umuman tabiiy guruh emas, balki ibtidoiy arxozavrlardan mustaqil ravishda paydo boʻlgan ikkita alohida tartib ekanligini taʼkidlagan.
Manbalar
uz.wikipedia.org