Saud bin Abdulloh al-Qahtaniy
Saud bin Abdulloh al-Qahtaniy (1978-yil 7-iyulda tugʻilgan) — Saudiya Arabistoni davlat maslahatchisi va sobiq qirollik sudi maslahatchisi. 2018-yil oxirida ishdan boʻshatilgunga qadar u Saudiya Arabistoni qiroli Abdulla va valiahd shahzoda Muhammad bin Salmonning maslahatchisi boʻlib ishlagan.
Xabar qilinishicha, u boshqa soʻroq va qiynoqlar qatorida Jamol Qashiqchining oʻldirilishini nazorat qilgan. Aynan shu voqeadan keyin u ishdan boʻshatilgan. Dekabr oyida turk rasmiylari uni jamol Qoshiqchining oʻldirilishida ayblab hibsga olish uchun order bergan. 2019-yil mart oyidagi maʼlumotlarga koʻra, u uy qamogʻida ekanligi maʼlum qilingan. 2019-yil aprel oyida Qoshiqchining oʻldirilishiga javob sifatida Qoʻshma Shtatlar hukumati al-Qahtani va yana 15 kishining Qoʻshma Shtatlarga kirishini taqiqladi.
„Millatchi mafkurachi“ sifatida taʼriflangan al-Qahtaniy Muhammad bin Salmonning tashqi va ichki siyosatiga katta taʼsir koʻrsatdi. Ishdan boʻshatilgunga qadar uning rasmiy lavozimi Tadqiqotlar va ommaviy axborot vositalari bilan ishlash markazining bosh nazoratchisi boʻlgan.
Yoshligi
Al-Qahtaniy 1978-yil 7-iyulda Saudiya Arabistonining Ar- Riyod shahrida tugʻilgan. U Qirol Saud universitetida huquqshunoslik boʻyicha bakalavr darajasini olgan va Saudiya Qirollik havo kuchlarini serjant unvoni bilan tamomlagan. Al-Qahtaniy keyinchalik Naif Arab xavfsizlik fanlari universitetida (NAUSS) jinoiy sudlov boʻyicha magistrlik darajasini olgan.
Faoliyati
Al-Qahtaniy avval Elaph gazetasida jurnalist va Ar- Riyodda muxbir sifatida ishlagan.
Al-Qahtoniy huquqshunoslik tahsilini olganidan soʻng qirollik saroyi boshligʻi oʻrinbosarining maslahatchisi boʻlib ishladi. 2003-yilda u oʻsha paytdagi valiahd shahzoda Abdulla bin Abdul Aziz kotibiyatida yuridik maslahatchi boʻlib ishlagan. 2000-yillar boshida u Saudiya Arabistoni obroʻsini himoya qilish uchun Xolid at-Tuvayjriy tomonidan maxsus ishlarga yollangan. 2008-yilda u qirollik saroyida ommaviy axborot vositalari monitoringi uchun mas’ul boʻldi. Al-Qahtaniy Hacking Team jamoasi bilan josuslik maqsadida keng ishlagan.
Xabarlarga koʻra, u Nokia2mon2 foydalanuvchi nomidan foydalangan holda Hack forumlarida ham faol boʻlgan.
2012-yilda rasman qirollik saroyining maslahatchisi etib tayinlangan va 2015-yilda unga vazir unvoni berilgan.
U, shuningdek, Saudiya kiberxavfsizlik, dasturlash va dronlar federatsiyasi (SAFCSP) prezidenti va raisi ham boʻlgan. Al-Qahtaniy, shuningdek, Qirol Abdul Aziz universiteti, MiSK fondi, Al-Ula qirollik komissiyasi va Saudiya kiberxavfsizlik va dasturlash ittifoqi direktorlar kengashida ishlagan.
Saudiya Arabistonining ichki ishlardagi ishtiroki
2017-yilda al-Qahtaniy Saudiya Arabistonida 2017-yilgi tozalashda muhim rol oʻynagan va u yerda soxta uchrashuvlar uyushtirish orqali Riyoddagi Ritz-Karltonga unvon va nishonlar bergan. Xabar qilinishicha, Al-Qahtaniy qiynoq va qamoq tahdidi ostida mahbuslarni mol-mulkdan voz kechishlari toʻgʻrisidagi hujjatlarni imzolashga majburlagan.
2018-yilda al-Qahtaniy Saudiya Arabistonida bir qancha faol ayollar, jumladan Lujayn al-Xatloulning qiynoqqa solinishini kuzatgani xabar qilingan. Maʼlumotlarga koʻra, erkaklar vasiylik tizimiga qarshi va haydovchilik huquqi uchun kampaniya olib borgan faollar jinsiy zoʻravonlik, elektr qiynoqlari, kaltaklash, zoʻrlash va qotillik tahdidlariga duchor boʻlishgan. Al-Qahtaniy soʻroq majlislarining birida shaxsan ishtirok etgani va shaxsan zoʻrlash, qotillik qilish va faollardan birining jasadini kanalizatsiyaga tashlash bilan tahdid qilgani aytiladi.
Jamol Qoshiqchining oʻldirilishi
Qoʻshma Shtatlar razvedka hamjamiyati al-Qahtaniyni saudiyalik dissident va Washington Post gazetasi jurnalisti Jamol Qoshiqchiga suiqasd boʻyicha guruh rahbari sifatida aniqladi. Al-Qahtaniy Amerika razvedkasi rasmiylari Saudiya te aralashuv guruhzkori deb atagan guruh rahbari sifatida ishlagan, xabarlarga koʻra, 2017-yildan beri kamida oʻnlab operatsiyalarni amalga oshirgan.
Al-Qahtaniy kamida 2017-yil oktabr oyidan beri Qoshiqchi bilan aloqada boʻlib, Qoshiqchiga uning ommaviy yozuvlari kuzatilayotgani haqida ogohlantirgan. Xabar qilinishicha, Al-Qahtaniy Qoshiqchini Saudiya Arabistoniga qaytarish bilan shugʻullangan va Qoshiqchiga valiahd shahzoda Muhammad bin Salmon bilan hamkorlik qilishi mumkinligini aytgan.
2018-yil 2-oktabrda Saudiya Arabistonining Istanbuldagi konsulligida Jamol Qoshiqchi oʻldirilganidan soʻng, al-Qahtaniy qirollik mahkamasining OAV boʻyicha nazoratchisi lavozimidan ozod etilgan.
Arab va turk manbalariga koʻra, al-Qahtaniy Qoshiqchi operatsiyasini uyushtirgan, hatto yigʻilgan jamoaga: „Menga itning boshini olib keling“, deb aytishdan oldin, konsullikka Skype orqali qoʻngʻiroq qilib, Qoshiqchi bilan gaplashib, uni shaxsan haqorat qilgan. Saudiya Arabistoni davlat prokurori 2018-yilning 15-noyabr kuni Qoshiqchini oʻldirishda 11 agentdan shubha qildi va 5 nafariga ayblov eʼlon qilinganini maʼlum qildi. Uning qoʻshimcha qilishicha, al-Qahtaniy Qoshiqchini oʻldirgan guruh rahbari bilan Turkiyaga joʻnatilishidan oldin uchrashgan. Al-Qahtaniy hibsga olinmagan. Saudiya Arabistoni rasmiylari Qoshiqchi qoldiqlari qayerdaligini hech qachon oshkor qilmagan.
Shahzoda
Muhammad bin Salmon Qoshiqchi oʻldirilishidan bir necha soat oldin va keyin al-Qahtaniy bilan kamida 11 ta xabar almashgan va bu Markaziy razvedka boshqarmasini shahzoda Muhammad Qoshiqchi oʻldirilishiga buyruq bergan degan xulosaga kelgan. Saudiya Arabistonining zarba berish guruhi aʼzosi Maher Mutreb ham al-Qahtaniyga qoʻngʻiroq qilib, operatsiya yakunlangani haqida xabar bergan. Biroq, hisobotning xabar almashish vositasiga Saudiya Arabistoni tomonidan oʻtkazilgan maxfiy tergovga asoslangan holda eʼtiroz bildirilgan.
2018-yilning noyabrida Saudiya Arabistoni rasmiylari uning tergov qilinayotganini va mamlakatni tark etishi taqiqlanganini tasdiqladi. 2018-yilning 5-dekabr kuni Istanbul Bosh prokuraturasi Saud al-Qahtaniyni Qoshiqchi oʻldirilishida ayblanib, hibsga olish uchun order soʻragan va va bu ordenrni olgan. Saudiya Arabistoni tashqi ishlar vaziri Adel al-Jubayr 9-dekabr kuni Turkiyaning al-Qahtaniyni ekstraditsiya qilish haqidagi soʻrovini rad etib, Saudiya Arabistoni oʻz fuqarolarini ekstraditsiya qilmasligini aytgan.
2019-yil yanvarida Saudiya Arabistoni rasmiylari, The Washington Post gazetasining yozishicha, al-Qahtaniyning qayerdaligini tasdiqlashdan bosh tortgan. U tergovning oʻziga taʼsir qilishi mumkinligidan xavotirlar ham boʻlgan. Vashingtonda joylashgan Arab Markazi ijrochi direktori Xalil Jahshan Al-Jazira telekanaliga bergan intervyusida al-Qahtaniyning „yoʻqolib qolishi“ „Saudiya Arabistonidagi tergovining tabiiy jarayoni“ ekanligini va ehtimol bu uni saqlab qolish strategiyasi sifatida foydalanilishini aytdi. Valiahd shahzoda Muhammad bin Salmon Qoshiqchining oʻldirilishi bilan bogʻliq ayblovlardan himoya qilindi: „Ular Turkiya yoki xalqaro hamjamiyat tomonidan [qotillikda] aloqadorlikda ayblangan baʼzi asosiy oʻyinchilarga boshpana berishdi. Hozir Saudiya kampaniyasining maqsadi valiahd shahzodani Qoshiqchining oʻldirilishi bilan bogʻliq har qanday ayblovlardan yiroq tutishdir“ deyiladi intervyuda.
2019-yil dekabr oyida Saudiya davlat televideniyesi al-Qahtaniy Qoshiqchining oʻldirilishidagi roli uchun tergov qilinayotgani, ammo aloqadorlik isboti boʻlmagani uchun har qanday ayblovdan xoli boʻlgai haqida xabar bergan edi. Qolgan besh kishi oʻlimga hukm qilindi, yana uchtasi esa 24 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi. Agnes Kallamard Saudiya Arabistonidagi sud jarayonlarini „adolatga qarshi“ va „masxara“ deb atadi.
Xakerlik
Al-Qahtaniy Saudiya Arabistoni Qirolligi nomidan jinoiy xakerlik vositalarini sotib olgani maʼlum boʻldi (jumladan, Italiyaning Hacking Team kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan asboblar).
2019-yilning 5-mart kuni The Guardian qirol Salmon va uning oʻgʻli, valiahd shahzoda Muhammad bin Salmon oʻrtasida kelishmovchilik yuzaga kelgani haqida xabar berdi.
FTI Consulting tahliliga koʻra, al-Qahtaniy Jeff Bezosning mobil telefonini (Amazon bosh direktori va The Washington Post egasi) buzish uchun foydalanilgan vositalarni Jamol Qoshiqchi oʻldirilishidan besh oy oldin sotib olgan. AQShning The National Enquirer (Devid Pekerga tegishli American Media Inc nashriyoti) nashriyoti Bezosning oʻsha paytdagi ayoli Loren Sanches bilan munosabatlarini fosh qilganidan keyin FTI Consulting kompaniyasidan Bezosning qurilmalarini koʻrib chiqish soʻralgan. Bezos Devid Pekerni Sanchesga yuborgan „intim fotosuratlarini“ nashr qilish tahdidi bilan firibgarlik qilishga uringanlikda aybladi. Bezos jamoasi buni American Media Inc va Saudiya Arabistoni Qirolligi tomonidan uyushtirilgan bostirish boʻlganini taxmin qildi.
Guardian nashrining xabar berishicha, valiahd shahzoda Muhammad bin Salmonning shaxsiy akkauntidan yuborilgan WhatsApp xabari buzgʻunchilikka sabab boʻlgan. Birlashgan Millatlar Tashkilotining hisobotida ham xuddi shunday xulosaga kelingan. Agnes Kallamard, BMTning qisqa muddatli qatllar va suddan tashqari qotilliklar boʻyicha maxsus maʼruzachisi va BMTning soʻz erkinligi boʻyicha maxsus maʼruzachisi Devid Kay qoʻshma bayonotida "Saudiya Arabistoni janob Qoshiqchining oʻldirilishini goʻyoki tergov qilayotgan va oʻzi aybdor deb hisoblaganlarni jinoiy javobgarlikka tortayotgan paytda, u janob Bezos va Amazonga qarshi yashirin ravishda keng qamrovli onlayn kampaniya olib bordi va uni asosan The Washington Post gazetasi egasi sifatida nishonga oldi, " deb xabar qilib, AQSh va boshqa tegishli organlar tomonidan zudlik bilan tergov oʻtkazishni talab qiladi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti tergovchilari Saudiya Arabistonining munozarali Isroil texnologiya firmasi NSO Group tomonidan uyali telefonlarni masofadan turib kuzatish imkonini beruvchi Pegasus josuslik dasturidan foydalanishi Bezosga qilingan xakerlik hujumining „eng ehtimolli izohi“ degan xulosaga keladi. WhatsApp’ga egalik qiluvchi Facebook shundan keyin Amerikadagi NSO Group’ni sudga berdi.
Soʻnggi voqealar
2019-yil avgust oyida tanqidchi Iyad al-Bagʻdodiy Twitterda al-Qahtoniy zaharlanganini yozdi. 2019-yil sentabrida Bloomberg News zaharlanish haqidagi mish-mishlarga eʼtibor qaratib, al-Qahtaniyga yaqin boʻlgan ikki kishi uning hali ham tirikligini daʼvo qilishini aytdi. 2021-yil 8-oktabrda Britaniyaning The Guardian gazetasi Al-Qahtaniyning Muhammad bin Salmon saroyiga qaytishi alomatlari haqida xabar berdi. Bu yangilik 2021-yilning may, iyun va avgust oylaridan beri hukumatparast ijtimoiy tarmoqlardagi odamni „qahramon“, „vatanparvar“ va „rahbar“ sifatida maqtagan bir nechta qoʻllab-quvvatlash xabarlari paydo boʻlishiga olib kelmoqda.
Yana qarang
Manbalar
uz.wikipedia.org