Samarqand viloyati (Rossiya imperiyasi)
Samarqand viloyati 1887-yil 1-yanvarda sobiq Zarafshon okrugi oʻrnida tuzilgan. Tarkibiga Samarqand, Kattaqoʻrgʻon, Jizzax va Xoʻjand uyezdlari kirgan. Maydoni 68962 kv.km. Sv. aholisi 1897-yilgi aholi roʻyxatiga koʻra, 857847 kishidan iborat boʻlib, shundan erkaklar – 472915, ayollar – 384932, shahar aholisi – 135568 kishini (umumiy miqdorning 15,7%) tashkil etgan. Aholisining taxminan 68% oʻzbeklar, 23% qozoqlar va tojiklardan iborat boʻlib, shuningdek, ruslar, yahudiylar, loʻlilar, tatarlar, afgʻonlar, hindlar va boshqa yashagan. Oʻtroq aholining asosiy kismini oʻzbek va tojiklar, koʻchmanchi aholi esa qozoqlardan tashkil toptan. Oʻtroq aholi, asosan, dehqonchilik, koʻchmanchi aholi esa chorvachilik bilan mashgʻul boʻlgan.
Samarqand viloyati shaharlarida kustar hunarmandchilik yaxshi, fabrika zavod sanoati esa, sust rivojlangan. Viloyatda 24 ta paxta tozalash zavodi, 5 ta vino, 2 ta pivo zavodi boʻlgan (1897). Samarqand viloyati (Rossiya imperiyasi)dan chetga sholi, paxta, mayiz, quruq meva, un, teri, chorva, jun, ipak, yongʻoq, vino chikarilgan. Samarqand viloyati (Rossiya imperiyasi) aholisi Rossiya imperiyasining mustamlakachilik siyosatiga qarshi koʻplab chiqishlar qilgan. Ayniqsa, 1916-yilgi Oʻrta Osiyo qoʻzgʻolonida viloyat aholisi faol ishtirok etgan (qarang Jizzax qoʻzgʻoloni). 1924-yil Oʻrta Osiyo respublikalarida milliy davlat chegaralanishi oʻtkazilishi munosab?.ti bilan Samarqand viloyati (Rossiya imperiyasi) tugatilgan.
Tarixi
Samarqand viloyati 1887-yil 13-yanvarda (harbiy boʻlimning 1886-yildagi 1741-son buyrugʻi) tuzilgan, shu bilan birga viloyat hokimiyati tashkil etilgan.
Bu maʼmuriy tuzilishning asosi Zarafshon okrugi boʻlib, uning hududi deyarli butunlay yangi tashkil etilgan viloyat hududiga toʻgʻri kelgan. Zarafshon okrugi 1868-yilda Buxoro amirligining sharqiy qismi bosib olingandan soʻng darhol tashkil etilgan. 1868-yilda Rossiya imperiyasi qoʻshinlari Buxoro amirligidagi ikkinchi yirik va muhim shahar boʻlgan Samarqand shahrini egallab olgan edilar.
1918-yil 30-aprelda viloyat Turkiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi tarkibiga kirdi. 1924-yil 27-oktabrda Oʻrta Osiyoning milliy-hududiy chegaralanishi natijasida Samarqand viloyati Sovet Ittifoqining Oʻzbekiston SSR tarkibiga kiritildi.
Hududiy boʻlinishi
XX asr boshlarida
Samarqand viloyati 4 uyezdga boʻlingan:
Aholisi
Statistik maʼlumotlarga koʻra, 1887—1888-yillarda Samarqand okrugida 254195 kishidan 186532 kishi (yaʼni aholining 73 foizi) oʻzbeklar, qolgan aholisini tojiklar, ruslar, arablar, eroniylar va boshqalar tashkil etgan.
1897-yilda Samarqand, Kattaqoʻrgʻon, Xoʻjand va Jizzax tumanlarini oʻz ichiga olgan Samarqand viloyati aholisi 860021 kishini (472443 erkak va 387578 ayollar), shu jumladan shaharlarda 135313 (75289 erkak va 60002 ayol) aholi yashagan. Samarqand viloyati Rossiya imperiyasi qoʻl ostida boʻlgan Turkiston oʻlkasining aholi eng zich joylashgan hududi edi.
Samarqand viloyati aholisining 1897-yil holatiga koʻra ona tili boʻyicha taqsimlanishi quyidagicha boʻlgan: oʻzbek – 507.587, tojik – 230.384, qirgʻiz-qaysak – 63.091, sartlar – 18.073, rus, ukrain, beloruslar – 14.006, fors – 1723, polyak – 1531, yahudiy-tojik – 1312, tatar – 460, nemis – 440, arman – 370, boshqalar – 770.
Samarqand shahri aholisi 1897-yilga kelib 55128 kishini tashkil qilgan. Samarqand shahri aholisining 1897-yil holatiga koʻra ona tili boʻyicha taqsimoti quyidagicha boʻlgan: tojik – 36.845, rus, ukrain va belarus – 8393, oʻzbek – 5506, yahudiy-tojik – 1169, polyak – 1072, forslar – 866, nemislar – 330, sartlar – 287, tatarlar – 165, armanlar – 159, qashqarlar – 77, qirgʻiz-kaysaklar – 43, boshqalar – 198.
Manbalar
uz.wikipedia.org