Salatin Askerova
Salatin Askerova (toʻliq ismi: Salatin Aziz qizi Askerova; 1961-yil 16-dekabrda tugʻilgan, Boku, Ozarbayjon SSR, SSSR — 1991-yil 9-yanvar, Lachin, Ozarbayjon) — Ozarbayjon Milliy Qahramoni; Qorabog' urushi shahidi. Ozarbayjonda shahid boʻlgan birinchi jurnalist ayol Salatin Askerova 1991-yil 9-yanvarda Lachindan Shushaga ketayotganida Armaniston qurolli kuchlari tomonidan Galaderasi qishlogʻi yaqinida vahshiylarcha oʻldirilgan.
Hayoti
Dastlabki yillar
Salatin Askerova 1961 yil 16 dekabrda Boku shahrida ziyoli oilasida tugʻilgan. 1979 yilda Boku shahridagi Mikoil Mushfig nomidagi 18-sonli oʻrta maktabni a’lo baholar bilan tugatgan. Oʻsha yili Ozarbayjon neft va kimyo institutiga oʻqishga kirdi. Oʻqituvchisi Firangiz Hoshimovaning aytishicha, Salatin Askerova bolaligidanoq kuchli irodasi bilan ajralib turgan.
Jurnalistlik faoliyati
1984 yilda geofizika fakultetini tamomlagan Salatin Askerova jurnalistikaga nihoyatda qiziqqan. Natijada 1984-yilda shartnoma asosida „Boku“ gazetasida, toʻrt yildan soʻng „Molodyoj Azerbayjana“ gazetasida ish boshladi. U toʻxtalgan masalalar Ozarbayjon yerlarining yaxlitligi bilan bogʻliq edi. U tez-tez frontga borib, jangovar nuqtalardan tezkor materiallar tayyorlardi. Oilasi va hamkasblari undan qattiq xavotirda edilar. Ular bir necha bor uning jang maydoniga ketishiga toʻsqinlik qilishga urindilar, ammo natija boʻlmadi.
Uning soʻnggi „Omonchilar“ nomli maqolasi Xoʻjalidagi maxsus militsiya boʻlinmasi faoliyati va ogʻir jangovar harakatlar haqida edi . „Molodyoj Azerbayjana“ gazetasining 1991-yil 3 yanvar sonida u nafaqat ozarbayjon jangchilarining jasorati haqida yozgan, balki imperiya xizmatkorlarini ham keskin tanqid qilgandi . Maqola quyidagi mantiqiy xulosa bilan tugaydi:
SSSR Prezidentining Togʻli Qorabogʻdagi noqonuniy qurolli guruhlarni qurolsizlantirish toʻgʻrisidagi farmoni bajarilmasa, respublikamizda prezidentlik boshqaruvining zarurati nimada? Nima uchun Ozarbayjon yangicha boshqaruv usullarining sinov maydoniga aylanishi kerak? Bular. savollarga javob berish kerak, boshqacha boʻlishi mumkin emas.[5]
Qorabogʻ urushi va janglarda ishtiroki
Salatin Askerova 1991-yil 8-yanvarda Lachinning Aganus qishlogʻiga keldi. Qishloq fuqarosi Abulfat Maharramov bilan suhbatdan:
Suhbatdan soʻng u yelkamdagi Kalashnikov avtomatiga qiziqib qaradi. U mendan bir necha marta oʻq otishga ruxsat berishimni soʻradi. Men rozi boʻldim. Salatin avtomatni oldi. Qishloq bolalari taxminan 100 metr narida nishon hozirladi. Jurnalist bir necha marta bexato oʻq uzdi... Oxirda reportaj tez orada gazetada e'lon qilinishi va radioda eshittirilishiga va'da berdi va biz bilan xayrlashdi.[6]
U boʻqoq bilan kasallangandi. Bu kasallikdan Salatin Askerova juda aziyat chekardi. Qarindoshlari va hamkasblari unga operatsiya qilishni tez-tez maslahat berishsa-da, Askerova operatsiya davomida hayotdan roʻz yumishidan qoʻrqar edi. Ammo otasi Aziz Askerovning maslahati bilan jarrohlik amaliyotiga rozilik beradi. Operatsiya 1992-yil 16-yanvarga belgilangan boʻlsa-da, safardan keyin kasalxonaga shoshilmadi.
Oʻlimi
1991 yil 8 yanvardan 9 yanvarga oʻtar kechasi u Oleg Larionovni koʻrish uchun Bokudan Shushaga borishga qaror qiladi. U uydan harbiy kiyimda chiqadi . Batalyon komandiri podpolkovnik Oleg Larionov asli tayshetlik va sibirlik edi . U 1990-yilning bahorida Gazaxning Baganis Ayrim qishlogʻini arman hujumlaridan himoya qilgan batalyonga besh yil rahbarlik qilgandi. Shuning uchun armanlar Larionovning boshi uchun 10 000 rubl mukofot va'da qilgandilar. U Salatin Askerovani ham Gazaxda oʻlimdan qutqarib qolgan edi. Salatin Askerova Oleg Larionov bilan suhbatlashadi.
1991-yil 9-yanvarda arman terrorchilari Yevlax-Lachin yoʻlining 141 km.da Ganja shahridagi 44682-harbiy qismga tegishli 30-14 NB raqamli, “UZ 469” rusumli avtomashinani Galadarasi qishlogʻi yaqinida pistirmagan oʻqqa tutishdi. Armanlar harbiy mashinaga avtomat va snayper miltigʻidan old, orqa va chap tomondan oʻq uzdilar. Keyinroq voqea joyiga yetib kelganlar mashinada 113 ta oʻq teshigini sanashdi. Harbiy avtomashina haydovchisi serjant I. Goyek oʻlimi oldidan tormoz bosishga muvaffaq boʻlgan, mayor Igor Ivanov halok boʻlgan. Podpolkovnik Oleg Larionov armanlarga qarata oʻt ochishga imkon topadi. U beshta oʻqdan yaralangan boʻlsa-da, mashinadan tushib, armanlardan uzoqroqda yoʻlni kesib oʻtib, qurolidagi patronlar tugaguncha ular bilan jang qilishga muvaffaq boʻldi. Nihoyat, u yiqildi va armanlar unga yaqinlashib, yana oʻqqa tutdilar. Shundan soʻng arman jangarilari mashina eshigini ochib, yarador Salatin Askerovani otib tashladilar. Oʻqlardan biri uning chakkasiga tegdi.
Salatin Askerovaning qotillarini qoʻlga olishda Isrofil Shohverdiyev katta rol oʻynagan. Ularning oʻlimida aybdor boʻlgan Arno Mkrtchyan, Grachik Petrosyan, Arvid Mangasaryan va Gagik Arustamyanlar 1991-yilning may oyida shaxsi aniqlanib, hibsga olindi. 1993-yilda jinoyatchilar oʻlimga hukm qilindi. Biroq bu shaxslarning barchasi 1996-yil 8-mayda bir tomonlama tartibda Armanistonga ekstraditsiya qilindi.
Salatin Askerova Bokudagi Shahidlar xiyoboniga dafn qilindi.
Shaxsiy hayoti
Oilali edi, Jeyhun ismli oʻgʻli qolgan. U she’r, musiqa va kitob mutolaa qilishni yaxshi koʻrardi.
Merosi
Oʻlimidan soʻng unga Xalqaro Jurnalistlar Konfederatsiyasi laureati unvoni berilgan. Salatin Askerova halok boʻlgan qishloq Salatinkend deb ataladi. Bokuda yashagan binoga memorial lavha oʻrnatilgan. Bokudagi koʻchalardan biri, Boku koʻrfazidagi sayohat kemasi va Ayollar jamoat birlashmasi tomonidan taʼsis etilgan mukofot uning nomi bilan ataladi. Tafakkur Universitetida byusti oʻrnatilgan. 1993-yilda bastakor Elza Ibrohimova uning xotirasiga “Salatin” asarini bagʻishladi. Qoʻshiqni Flora Karimova ijro etgan.
Adabiyotda
Nabi Xazriy Salatin Askerova haqida elegiya-she’r yozgan.
Filmografiya
2016-yilda Salatin Askerovaga bagʻishlangan „Vatan uchun ketaman“ qisqa metrajli filmining taqdimoti boʻlib oʻtdi.
Sovrin va mukofotlari
Salatin Askerova Ozarbayjon Respublikasi Prezidentining 1992-yil 6-noyabrdagi 294-sonli farmoni bilan vafotidan keyin Ozarbayjon Milliy Qahramoni unvoni bilan taqdirlangan.
1992 – Ozarbayjon Milliy Qahramoni
Tasvirlar
Salatyn Askerova nomidagi yurish kemasi
Salatyn Askerova nomidagi yurish kemasi
Salatyn Askerova nomidagi yurish kemasi
Manbalar
uz.wikipedia.org