Said Rizo Alizoda
Said Rizo Alizoda (1887-yil 15-fevral, Samarqand — 1945-yil 24-dekabr, Vladimir) — oʻzbek jurnalisti, yozuvchi, oʻqituvchi, jamoat arbobi. U rus klassik asarlarini oʻzbek va tojik tillariga aylantirish boʻyicha birinchi tarjimon boʻlgan.
Tarjimai hol
Said Rizo 1887-yil 15-fevralda Samarqandda tugʻilgan. Onasi ozarbayjonlik, otasi eronlik boʻlib, gilamdoʻzlik bilan shugʻullangan. Madrasani bitirgach, otasi bilan birga gilam sotgan. Yettinchi Simbir otliq polki shaharda joylashganligi tufayli u rus tilini oʻrgana boshladi.
Oʻn uch yoshida shahardagi yagona bosmaxonaga matbaa shogirdi boʻlib ishga kirdi.
Mustaqil ravishda oʻn toʻrt tilni oʻrgangan.
U partiya safiga qoʻshildi, lekin olti yil oʻtgach, bolsheviklarning faoliyatidan hafsalasi pir boʻlib partiyani tark etdi. Shunga qaramay, 1921-yilda u Kommunistlar Bogʻishamol tumani komitetining raisi boʻlgan. Said Rizoga aslida bu kitob, davriy nashr, darsliklar chop etishda yordam berdi. U mamlakatda epidemiyasi avj olgan vabo bilan kasallangan bemorlarga yordam berish uchun xayriya jamiyatini tashkil qildi.
1923-yilda „Maʼnaviyat qahramoni“ unvonini oldi.
Rizo 1937-yilda chet ellik josus sifatida hibsga olingan. Chelyabinsk, Omsk, Tobolskda qamoqqa olingan. 1941-yil 16-sentabrda u besh yillik qamoq jazosiga hukm qilindi, ammo 1943-yil 4-fevralda muddat uzaytirildi. U Markaziy Vladimirga oʻtkazilgandan keyin, 1945-yil 24-dekabrda sil kasalligidan vafot etdi.
Oʻqituvchilik faoliyati
Yosh Rizo oʻn sakkiz yoshida dehqon bolalari uchun maktab ochgan, oʻzi ham oʻqituvchilik qilgan. U mustaqil ravishda bir qancha darsliklar tuzgan: matematika, geometriya, astronomiya, geografiya, shuningdek, oʻzbek va tojik tillarida ham. Tarjimon rus va fransuz tillaridan turkiy va fors tillariga darsliklarni tarjima qilgan. Bundan tashqari, u bolalarga tekin tarqatilgan Sarfi arab grammatikasi darsligi muallifi boʻldi.
Alizoda Samarqandda rus tilida soʻzlashuvchilar uchun kurslar ochib, u yerda fors va oʻzbek tillari oʻrganishgan. 1934-yilda Ayniy, Ismoilzoda, Xoshimov va Yusupovlar bilan hamkorlikda ikki jilddan iborat toʻliq ruscha-tojikcha lugʻat chop ettirilgan.
Oʻzbekiston Pedagogika institutida sharq tillari boʻyicha dars bergan.
Jurnalistlik faoliyati
Alizoda 1919-yil aprel oyida har hafta fors va tojik tillarida chiqadigan „Inqilob yogʻdusi“ jurnaliga asos soldi. U Hindiston, Afgʻoniston, Eron, Turkiya, Pokiston kabi koʻplab mamlakatlarda, shuningdek, Oʻrta Osiyo va Kavkaz boʻylab tarqatilgan. Mazkur jurnal oʻsha yilning dekabr oyida yopildi.
Alizoda 1924-yilda „Ovozi tojik“ gazetasining mas’ul kotibi. Bundan tashqari, „Sharq“, „Hurriyat“ gazetalarida, „Oyna“ jurnalida ishlagan.
Hayoti davomida tojik va oʻzbek tillariga „Kapitan qizi“, „Boris Godunov“, „Dubrovskiy“, „Yevgeniy Onegin“, „Tirilish“, „Revizor“, „Yaratilgan tuproq“, „Syement“, „Poʻlat qanday qattiqlashgan“ deb nom olgan rus adiblarini asarlarini tarjima qilgan. Shu bilan birga Ibn Sino, Firdavsiy, Nizomiy, Fuzuliy, Navoiy asarlarini rus tiliga tarjima qilgan.
Rossiya, Turkiston, Yevropa va islom tarixiga oid bir qancha kitoblar yozgan.
Xotirlash
Samarqanddagi daha, maktab va koʻchaga adibning nomi berilgan.
1998-yilda jamoat arbobi yashagan uyda Said Rizoning nabirasi Farhod Tagiyevich tomonidan muzey ochilgan..
Manbalar
uz.wikipedia.org