Sa'diylar
Saʼdiylar (arab. السعديون — as-saʿdiyyūn) — 1509—1659 yillarda Magʻrib (Marokash) hududida hukmronlik qilgan Sharifiylar sulolasi. 1509 yildan 1554 yilgacha ular janubiy Marokashni, keyin 1603 yilgacha butun Marokashni, keyinchalik faqat Fos va Marrakeshni boshqargan.
Tarixi
Kelib chiqishi
Saʼdiylar oʻzlarini Muhammad paygʻambar avlodlaridan deb hisoblashgan. Saʼdiylarning asoschisi Muhammadning nabirasi Imom Hasanning nabirasi Yambulik Muhammad an-Nafsa az-Zakiiy hisoblanadi. 16-asr boshlarida ular Dra daryosi vodiysidagi Tagmadertda yashagan. Ularning ajdodlari qal’asi Tidzi ksar, Zagoradan 10 km shimolda. Saʼdiylarning siyosiy muxoliflari oʻzlarining Imom Hasan nasl-nasabini inkor etib, ularning nasl-nasabini Muhammadning emizuvchisi Halima binti Abu Zuaybga bogʻladilar. Saʼdiylar Magʻribda soʻfiylikni yoyishgan.
Hokimiyatga koʻtarilish
Vattasidlar sulolasi inqirozga yuz tutdi, hukmdorlarning obroʻsi pasayib ketdi, mamlakatni portugallar bosqinidan himoya qilishning iloji boʻlmadi. Bu vaqtda saʼdiyaliklar diniy birodarlar va marabutlar tomonidan koʻtarilgan qoʻzgʻolonning boshida turishgan. Saʼdiylarning birinchi yetakchisii Abu Abdulloh al-Qoim (1509-1517) qoʻzgʻolon rahbari boʻldi va Marokash janubini oʻz qoʻliga oldi. Saʼdiylar Portugaliyaning Agadir shahrini egallashga muvaffaq boʻldilar va 1549-yilda Vattasid regenti Bu Xassunni agʻdarib tashladilar. 1549-yil Marokashda sulolaning boshlanishi hisoblanadi.
Boshqaruv kengashi xususiyatlari
Saʼdiylar sulolasining eng mashhur yetakchisi Marrakeshda hukmronlik qilgan Ahmad al-Mansur (hukmronligi 1578-1603) edi. U portugallarni Marokashdan quvib chiqarishga, Songay imperiyasini oʻz taʼsir doirasiga kiritishga va uning poytaxti Timbuktuni zabt etishga, shuningdek, mamlakatni turk istilosidan himoya qilishga muvaffaq boʻldi.
Saʼdiylar poytaxti avval Tarudant, keyin Marrakesh edi. Marrakeshda Saʼdiylarning dafn etilgan joylari saqlanib qolgan.
Saʼdiylar hukmronligi ostida Saledagi qaroqchilar oʻziga xos avtonom respublikani yaratdilar. Asta-sekin Marokash Gʻarbiy Afrikadagi oltin konlari ustidan nazoratni yoʻqotdi. 17-asr oʻrtalarida Marokashning nazorati mamlakatda hali ham hokimiyatda boʻlgan Alauiylar sulolasi qoʻliga oʻtdi.
Hukmdorlar
Janubiy Marokash hukmdorlari (1509-1544)
Marokash hukmdorlari (1544-1603)
Marrakesh hukmdorlari (1603-1659)
Fes hukmdorlari (1603-1627)
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org