Rustem Umerov
Rustem Enverich Umerov (ukraincha: Рустем Енверович Умеров; 1982-yil 19-aprelda tugʻilgan) – asli qrim-tatarlardan boʻlgan ukrainalik siyosatchi, tadbirkor, investor va xayriyachi. U Yevropa Kengashi Parlament Assambleyasidagi doimiy delegatsiya rahbari oʻrinbosari. Qrim-tatar xalqi Qurultoy delegati va sobiq Qrim-tatar xalqi majlisi raisi Mustafo Jemilevning maslahatchisi. 2020-yil dekabridan Umerov „Qrim platformasi“ diplomatik tashabbusiga hamraislik qilgan.
2023-yil sentyabrida Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy Umerovni Oleksiy Reznikov oʻrniga Ukraina mudofaa vaziri etib tayinlashni rejalashtirayotganini bildirdi.
Shaxsiy hayoti
Umerov 1982-yilda Oʻzbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasining Samarqand viloyatida tugʻilgan. Ota-onasi Ukraina janubidagi Qrim yarim orolining Alushta shahrida yashagan qrim-tatar boʻlgan. Otasi Enver Umerov muhandis-texnolog, onasi Meryem Umerova kimyo muhandisi edi.
1944-yil 18-mayda Umerovlar oilasi butun qrim-tatar xalqi bilan birgalikda tarixiy vatani Qrimdan Sibir va Markaziy Osiyoga majburan deportatsiya qilindi. 2015-yilda Ukraina Oliy Radasi bu deportatsiyani Qrim-tatar xalqining genotsidi deb tan oldi. 50 yillik surgundan soʻng XX asrning saksoninchi yillari oxiri va toʻqsoninchi yillarining boshlarida Umerovlar oilasi oʻz tarixiy vatanlariga qaytishga muvaffaq boʻldi.
Taʼlimi
Umerov Qrim Avtonom Respublikasi Taʼlim va fan vazirligining iqtidorli bolalar uchun Qrim maktab-internatini tamomlagan. AQShning FLEX (Kelajak liderlari almashinuvi) dasturi stipendiati.
Ukraina Milliy Boshqaruv Akademiyasida iqtisod boʻyicha bakalavr va moliya boʻyicha magistr darajasini olgan.
Talaba sifatida u turli loyihalar va talabalar hamjamiyatlarida faol ishtirok etgan:
Faoliyati
Rustem Umerov oʻz faoliyatini lifecell kompaniyasida boshlagan. 2004-yildan 2010-yilgacha turli boshqaruv lavozimlarida ishlagan.
Huquqiy taʼminot va logistika sohalarini boshqargan. Shu bilan birga, u investitsiya faoliyati bilan shugʻullanishni boshlagan.
2013-yilda Aslan Omer Qırimli bilan Umerov ASTEM investitsiya kompaniyasi va uning ASTEM fondiga asos solgan. ASTEM aloqa, axborot texnologiyalari va infratuzilma sohalariga investitsiyalarni boshqaradi. Jamgʻarma Stenford universitetining Ukraina rivojlanayotgan yetakchilar dasturini moliyalashtiradi.
2019-yildan beri Rustem Umerov „Holos“ siyosiy partiyasidan Ukraina xalq deputatiligiga saylangan. 2022-yil sentabrida Oliy Rada uni Ukraina Davlat mulki jamgʻarmasi rahbari etib tayinladi.
Siyosiy faoliyati
2019-yil iyul oyida boʻlib oʻtgan Ukraina parlament saylovlarida Umerov „Holos“ partiyasidan Ukraina xalq deputati etib saylangan. U 100 ga yaqin qonun loyihalarida hammualliflik qilgan. Qrimning Rossiya Federatsiyasi tomonidan anneksiya qilinishiga oʻzgartirishlar kiritish boʻyicha Rossiya tomonidan ovoz berishning noqonuniyligi toʻgʻrisida Ukraina Oliy Radasi bayonoti loyihasini ishlab chiqqan va Qrimni erkin iqtisodiy zona ekanligini bekor qilish toʻgʻrisidagi qonun loyihasini kiritgan.
Rustem Umerov Turkiya koʻmagida Ukrainada ichki koʻchirilgan qrim tatarlari va boshqa Ukraina fuqarolari uchun 1000 ta xonadon qurilishida boshchilik qilgan. 2021-yil aprel oyi boshida Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy va Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdoʻgʻan xonadonlarni qurishni boshlashga kelishib oldilar. Ukraina vaqtincha bosib olingan hududlar reintegratsiyasi vaziri Oleksiy Reznikov va Turkiyaning Atrof-muhit, urbanizatsiya va iqlim oʻzgarishi vaziri Murat Kurum Turkiya 500 ta xonadon: Nikolayda 200, Xersonda 200 va Kiyevda 100 ta uy qurish boʻyicha kelishuvni imzoladi. Umerov Facebook ijtimoiy tarmogʻida Rossiya ishgʻoli davom etar ekan, Ukraina Qrimga suv berishni toʻxtatishi toʻgʻrisida maʼlum qildi. Rossiya xalqaro huquqni buzgani uchun Qrim aholisining gumanitar ehtiyojlari uchun javobgar degan fikrlarni bayon etdi.
Umerov 2020-yilning may oyida tayyorlangan COVID-19 kasalligi tufayli shifokorlarga sugʻurta tajribasidan qatʼi nazar va oʻrtacha ish haqining 100 foizi miqdorida kasallik taʼtilini toʻlash toʻgʻrisidagi qonun mualliflaridan biri boʻlgan. Oʻsha yilning sentabr oyida Umerov va boshqa deputatlar hukumatga karantin davrida xavfsiz taʼlim olish uchun COVID-19 ga qarshi kurashish jamgʻarmasidan mablagʻlarni qayta taqsimlash toʻgʻrisida qaror qabul qilish tashabbusi bilan chiqdi. U fuqaroligi boʻlmagan shaxslarni tan olish tartibini belgilovchi qonun loyihasi mualliflaridan biri. Ushbu qonun bunday shaxslarga Ukraina hududida qonuniy qolish va ularning shaxsini tasdiqlovchi va Ukraina hududida yashashning qonuniyligini tasdiqlovchi hujjat olish imkonini beradi. Qonun 2021-yil 18-iyulda kuchga kirdi. Umerov 2020-yil 12-oktabrda imzolangan Ukraina hududida ichki koʻchirilgan shaxslarni vaqtinchalik turar-joylarda yashash uchun turistik soliqdan ozod qiluvchi qonun loyihasi ustida ish olib bordi.
Xalqaro faoliyati
Rustem Umerov Yevropa Kengashi Parlament Assambleyasi (PACE)dagi doimiy delegatsiya rahbari oʻrinbosari hamda Saudiya Arabistoni va Turkiya bilan parlamentlararo aloqalar boʻyicha guruhlarga hamraislik qiladi. 2020-yilning may oyida u BMT, Yevropa Parlamenti, Yevropa Kengashi Parlament Assambleyasi, YeXHT, NATO va Qora dengiz iqtisodiy hamkorlik tashkilotiga Qrim-tatar genotsidi qurbonlarini, ularning huquq va erkinliklarini hurmat qilish va Rossiya tomonidan qonunbuzarliklarini qoralashni soʻrab murojaat qilgan. 2021-yil yanvar oyida Yevropa Parlamenti Assambleyasining qishki sessiyasida delegatsiya tarkibida u Qrimdagi ukrainlar va qrim-tatarlarning huquqlari Rossiya bosqinchilari tomonidan buzilgani masalasini koʻtardi. Gap ukrainlar va qrim tatarlarining etnik-konfessional mansubligi va ukrainalik pozitsiyasi tufayli ishgʻol maʼmuriyati tomonidan tekshiruvdan oʻtkazilayotgani haqida borardi. Etnik profillash rossiyalik siyosiy garovga olinganlarga tibbiy yordam koʻrsatmaslikka olib keladi. Umerov uchinchi bosqich klinik sinovlaridan oʻtmagan Sputnik V COVID-19 vaksinasi bilan Qrimdagi Ukraina fuqarolarini Rossiya tomonidan majburiy emlash masalasini ham kun tartibiga olib chiqqan. U xalqaro hamkorlar bilan uchrashib, ularga inson huquqlarining tizimli ravishda buzilishi, jumladan, vaqtincha bosib olingan Qrimdagi qrim-tatarlarga qarshi sodir etilganlar haqida maʼlumot beradi.
Qrim
Rustem Umerov 2017-yilda Kremldagi ikki siyosiy mahbus, Qrim tatarlari Ahtem Chiygʻoz va İlmi Umerovning ozod etilishiga yordam bergan. 2020-yilda u ukrainalik siyosiy mahbuslarni ozod qilishga qaratilgan idoralararo muvofiqlashtirish markazini tuzdi. 2020-yil mart oyida Umerov mintaqani Ukrainaga qaytarish boʻyicha yagona, strategik hujjatni ishlab chiqish uchun Qrim va Sevastopolni deokkupatsiya qilish va reintegratsiya qilish boʻyicha parlament eshituvlarini oʻtkazish tashabbusi bilan chiqdi. Hujjat Ukrainaning 2030-yilgacha rivojlanish strategiyasining bir qismi boʻlishi kutilmoqda. Umerov Ukraina hukumati bilan Qrimlik siyosiy mahbuslar va harbiy asirlarni almashish boʻyicha muntazam muloqot qiladi. 2020-yil iyul oyida u Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasiga Qrim hududi boʻyicha oʻzgartirishlar kiritish boʻyicha umumrossiya ovoz berishning noqonuniyligi toʻgʻrisida Ukraina Oliy Rada bayonoti loyihasini ishlab chiqqan. Bayonotni 306 deputat qoʻllab-quvvatladi. Oʻsha yilning sentabr oyida Umerov Ukraina Milliy xavfsizlik va mudofaa kengashi tomonidan tuzilgan Qrim va Sevastopolni deokkupatsiya qilish boʻyicha davlat strategiyasini ishlab chiquvchi guruhga qoʻshildi. Uni parlamentning Inson huquqlari qoʻmitasi qoʻllab-quvvatladi.
Qrim platformasi 2020-yil dekabr oyida Ukraina Oliy Rada tomonidan tashkil etilgan va Umerov Mustafo Jemilev, Ahtem Chiygʻoz, Yelyzaveta Yasko va Vadim Halaichuk bilan hamrais etib saylangan. Uning maqsadi Qrimni deokkupatsiya qilish va reintegratsiya qilish boʻyicha yagona davlat strategiyasi doirasida parlament yoʻnalishini amalga oshirish, Qora dengiz va Azov dengizlarining bir qismi ustidan nazoratni tiklash tarafdori boʻlgan parlamentlararo assambleyani yaratishdir. Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy qrimliklarning huquqlarini himoya qilish va yarim orolni deokkupatsiya qilish boʻyicha xalqaro saʼy-harakatlarni muvofiqlashtiradi. Keyin Qoʻshma Shtatlar, Kanada, Buyuk Britaniya, Turkiya, Moldova va Slovakiya qoʻshib olingan yarim orolning tub aholisi, Qrim-tatar xalqining maqomi va Qrimga nisbatan Ukraina Konstitutsiyasiga oʻzgartirishlar kiritish toʻgʻrisida 20 ga yaqin qonun loyihasini ishlab chiqayotgan tashabbusda ishtirok etishga rozi boʻlgan. Taklif etilayotgan qonun loyihalari suv taʼminoti, siyosiy mahbuslar va Rossiya bilan Qrim erkin iqtisodiy zonasini bekor qilish masalalariga bagʻishlangan.
U Qrim va Sevastopolning vaqtincha bosib olinishini, inson huquqlari va erkinliklarining buzilishini qoralab, ukrainalik siyosiy mahbuslarni ozod qilishga chaqiruvchi BMT, Yevropa parlamenti, PACE, YeXHT Parlament assambleyalari, NATO va BSECga parlament murojaati loyihasini tayyorlagan. Murojaatni 314 nafar deputat qoʻllab-quvvatladi.
Ijtimoiy faoliyati
Umerov Ukrainadagi va xorijdagi qrim-tatar vatandoshlarini qoʻllab-quvvatlaydi. 1999-yildan buyon talabalar, jamoat va xayriya tadbirlarida yakka tartibda va tashkilotlar tarkibida qatnashib keladi. U 2007-yilda Qrim tatarlarining Ukrainadagi mintaqaviy vakilligiga, shuningdek, Kiyev va Ukrainaning boshqa shaharlarida jamiyatda ijtimoiy, madaniy va taʼlim sohasidagi muloqotni kuchaytirishga qaratilgan Qrim tatarlari stipendiyasiga asos solgan. Umerov oʻsha yili milliy manfaatlarni saqlash va Qrim-tatar xalqining siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy, til va diniy huquqlarini tiklashga koʻmaklashishni maqsad qilgan xalqaro „Bizim Qrim“ tashkilotiga asos solgan.
Umerov 2011-yildan 2013-yilgacha Qrim taraqqiyot jamgʻarmasining asoschisi va prezidenti boʻlgan, uning maqsadi Qrim aholisining masʼuliyatli hamjamiyatni shakllantirish va 1944-yilda Qrim tatarlarining deportatsiyasini yengishda ijtimoiy faolligini oshirishga qaratilgan. Umerov 2012-yilda Qrim xalqaro biznes uyushmasi hammuassisi va boshqaruv kengashi aʼzosi boʻlgan. Assotsiatsiyaning maqsadlari orasida Qrim iqtisodiyotini rivojlantirish strategiyasini amalga oshirishga koʻmaklashish, kichik va oʻrta biznesni qoʻllab-quvvatlash, istiqbolli texnologiyalarni joriy etish, xalqaro hamkorlikni rivojlantirish va mintaqaning sarmoyaviy muhitini yaxshilashdan iborat edi. Umerovlar oilasi Qrimning madaniy va tarixiy merosini qayta tiklash boʻyicha milliy loyiha doirasida oʻsha yili Baxchisaroydagi XVII asrga oid Oʻrta Cami masjidini restavratsiya qilishni moliyalashtirdi. Taxminan 95 yil davomida faoliyat koʻrsatmagan masjid rekonstruksiyadan soʻng 2013-yilning 16-avgustida qayta ochildi.
2013-yilda Umerov ASTEM fondiga asos solgan. Jamgʻarma ijtimoiy innovatsiyalar, mintaqaviy hamjamiyatlar, taʼlim, tibbiyot, sport, madaniyat, inson huquqlari va diniy erkinlik sohasidagi tashabbuslarni qoʻllab-quvvatlash orqali jamiyat hayotini yaxshilashga qaratilgan. U Stenford universitetida Ukrainaning Rivojlanayotgan Liderlari dasturiga homiylik qildi. Dastur ukrainalik siyosatchilar, huquqshunoslar, ijtimoiy tadbirkorlar, ishbilarmonlar va jamoat rahbarlariga Ukrainadagi rivojlanish muammolarini hal qilishda yordam berish koʻnikmalarini oʻrgatish uchun moʻljallangan. Umerov 2014-yilda musulmon jamoalarini rivojlantirish, xayriya ishlarini olib borish va fuqarolik faolligini oshirish maqsadida Evkaf jamgʻarmasiga asos solgan. 2018-yilning noyabr oyida Kerch boʻgʻozida sodir boʻlgan voqea paytida Rossiya harbiylari tomonidan shikastlangan Ukraina Harbiy-dengiz kuchlarining Yañi Qapu bukkeri 2020-yil may oyida ASTEM jamgʻarmasi koʻmagida taʼmirlandi.
Qrim milliy farovonlik jamgʻarmasi
Umerov milliy dasturlarni moliyalashtiradigan va muhtoj Qrim tatarlarini qoʻllab-quvvatlovchi xalqaro xayriya tashkiloti Qrim Milliy farovonlik jamgʻarmasining asoschilaridan biri va boshqaruv aʼzosidir. Jamgʻarma loyihalari orasida Turkiya koʻmagida Kiyevda Qrim-tatar madaniy-maʼrifiy majmuasini qurish rejasi ham bor. Majmua Qrim tatarlari va Ukraina musulmonlarining jamoat, madaniy, ijtimoiy, taʼlim va maʼnaviy markazi boʻladi. Masjid va maʼnaviyat markazi, milliy muzey va anjumanlar zaliga ega etnografik markaz, maktablar, restoranlar, dam olish maskani barpo etish rejalashtirilgan.
Tinchlik muzokaralari va daʼvo qilingan zaharlanish
Rustem Umerov 2022-yil mart oyida Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishidan keyin Rossiya-Ukraina tinchlik muzokaralarida ishtirok etgan. Mustaqil faoliyat yurituvchi Meduza saytining maʼlumot berishicha, Umerov Kreml va Rossiya davlati nazoratidagi ommaviy axborot vositalari tomonidan AQSh foydasiga josuslik qilganlikda va Ukraina manfaati uchun muzokaralarni ataylab choʻzganlikda ayblangan. 28-mart kuni xabar qilinganidek, Umerov, rossiyalik milliarder Roman Abramovich va yana bir deputatda hodisadan keyin zaharlanish bilan mos keladigan alomatlar paydo boʻlgan, jumladan „koʻzlarida qizarish, doimiy ogʻriqli holat, qoʻllari va yuzlarida terining qichishi“ yuz bergan. Uch muzokarachi tibbiy yordam olish uchun Istanbulga uchib ketgan. Keyinroq Umerov Facebook tarmogʻida oʻzini „yaxshi“ his qilayotgani toʻgʻrisida xabar berdi va odamlardan „tasdiqlanmagan maʼlumotlarga“ ishonmaslikni soʻradi.
Mudofaa vaziri
2023-yil 3-sentabrda Zelenskiy amaldagi mudofaa vaziri Oleksiy Reznikovni Umerovga almashtirishni rejalashtirayotganini maʼlum qildi. 2023-yilning 6-sentyabrda Oliy rada Rustem Umerovni Oleksiy Reznikov oʻrniga Ukraina mudofaa vaziri etib tayinlanishini maqulladi. Oliy Radaning 360 deputatidan 338 nafari Umerov nomzodini qoʻllab-quvvatlab ovoz bergan. Umierov 6-sentyabr kuni Oliy Rada tomonidan yangi mudofaa vaziri etib tasdiqlandi.
Mukofotlari
Ukraina davlatining davlat qurilishi, mudofaa qobiliyatini mustahkamlash, ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, madaniy va taʼlimni rivojlantirishga qoʻshgan katta shaxsiy hissasi, muhim mehnat yutuqlari, koʻp yillik vijdonli mehnati uchun va Ukraina mustaqilligining 30 yilligi munosabati bilanIII darajali – „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni (2021-yil 23-avgust) .
Manbalar
uz.wikipedia.org