Rus-Buxoro shartnomasi (1868)
1868-yilgi Rus-Buxoro shartnomasi Rossiya imperiyasi va Buxoro amirligi oʻrtasida tuzilgan dastlabki tinchlik shartnomasidir. 1866-68-yillarda rus qoʻshinlarining Buxoroga yurishlari natijasida Buxoro qoʻshinlari magʻlubiyatga uchragach, 1868-yil 23-iyunda tuzilgan. Turkiston general-gubernatori general-leytenant K.P. fon Kaufman va Buxoro elchisi Muso-bek tomonidan imzolangan.
Shartnomaning ahamiyati
Buxoro amirligi tomonidan Jizzax, Uratepa va Xoʻjand shaharlari bilan hududning bir qismini bosib olingani va Rossiya imperiyasi tarkibiga kirishi eʼtirof etildi. Amir 125 000 tilla pul (500 000 rubl) miqdorida tovon toʻlashi shart edi. Rossiya imperiyasi fuqarolariga eʼtiqodidan qatʼiy nazar, amirlik hududida erkin savdo qilish huquqi berildi, amirlik hokimiyati ularning mulki va shaxsiy xavfsizligini himoya qilishni oʻz zimmasiga oldi, shuningdek, Buxoro amirligi yerlari orqali qoʻshni davlatlarga erkin sayohat qilish huquqiga ega edi. Rossiya imperiyasi savdogarlariga amirlikning barcha nuqtalarida savdo agentliklarini ochishga ruxsat berildi. Amirlikka olib kirilayotgan rus mahsulotlari uchun boj ular qiymatining 2,5 foizi miqdorida belgilandi.
Shartnoma imperator Aleksandr II tomonidan ratifikatsiya qilinmagan, lekin 1873-yilda Shaar shartnomasi imzolanganga qadar Rossiya imperiyasining Buxoro amirligi bilan munosabatlarini sezilarli darajada belgilab bergan. Oʻrta Osiyoda rus protektoratlari tizimini shakllantirishda, mintaqada tinchlik oʻrnatishda zarur rol oʻynagan. Rossiya imperiyasi hukumati amirlik tomonidan tovon toʻlanishini taʼminlash uchun Samarqand va Kattaqoʻrgʻonni vaqtincha bosib olinishini eʼlon qildi. 1868-yilda bosib olingan va Rossiyaga qoʻshib olingan yerlarda Zarafashon okrugi tashkil etildi, uning maʼmuriy markazi Samarqand boʻlgan.
Yana qarang
Adabiyotlar
uz.wikipedia.org