Rossiyada korrupsiya
Korrupsiya Rossiyada muhim muammo sifatida qabul qilinadi, hayotning turli jabhalariga, jumladan, iqtisodiyot, biznes, davlat boshqaruvi, huquqni muhofaza qilish, sogʻliqni saqlash va taʼlim sohasida uchraydi. Korrupsiya fenomeni davlat boshqaruvining tarixiy modelida mustahkam oʻrin olgan va mamlakatda qonun ustuvorligining umumiy zaifligi bilan izohlanadi. Transparency International 2022-yilda „korrupsiya Rossiyada keng tarqalgan“ deb taʼkidladi va uni 2021-yil uchun korrupsiyani idrok etish indeksida Yevropa davlatlari orasida eng past o‘ringa qoʻyildi. KorrupsiyaVladimir Putin rejimi ostida kleptokratiya, oligarxiya va plutokratiya sifatida turlicha tavsiflangan.
Rossiyada korrupsiyaning tarqalishi
1990-yillarning boshlarida AQShning Moskvadagi elchixonasida Markaziy razvedka boshqarmasining (MRB) boshligʻi Richard Palmerning soʻzlariga koʻra, Sovet Ittifoqining parchalanishi va Rossiyaning yuksalishi milliardlab dollar ekvivalentining noqonuniy tarqatilishi bilan bir vaqtga toʻgʻri kelgan. Dollarlarni Sovet davlati gʻaznasidan Yevropa va AQSh boʻylab shaxsiy hisob raqamlariga oʻtkazish boshlandi. Bu Sovuq Urush davrida KGB tomonidan ishlab chiqilgan Gʻarb banki bilimlaridan foydalangan holda Sovet tizimining „har bir burchagidagi“ elita tomonidan amalga oshirildi. Palmer buni Qoʻshma Shtatlardagi kabi taʼrifladi: " Kongress aʼzolarining koʻpchiligi, shuningdek, Adliya va Gʻaznachilik departamentlari, FBI, Markaziy razvedka boshqarmasi, DIA, IRS, Marshal xizmati, Chegara xizmati agentlari; shtat va mahalliy Politsiya xodimlari, Federal zaxira banki, Oliy sud sudyalari „katta korrupsiya“ bilan shugʻullangan.
Vladimir Putinning ikkinchi prezidentlik muddati boshida Rossiyaning korrupsiyani idrok etish indeksidagi oʻrni 2004-yildagi 90-oʻrindan 2005-yildagi 126-oʻringa — 36 pogʻonaga pasaydi. 2021-yilgi korrupsiyani idrok etish indeksi 180 ta davlatning davlat sektorlarini 0 dan („juda korrupsiyalashgan“) 100 („juda toza“) gacha boʻlgan shkala boʻyicha baholadi va keyin bu mamlakatlarni ball boʻyicha reytingga kiritdi. Birinchi oʻrinni egallagan davlat eng halol davlat sektoriga ega deb hisoblanadi. Rossiya 29 ball bilan 136-oʻrinni egalladi; taqqoslash uchun, dunyo bo‘yicha eng yaxshi ball 88 ball (birinchi o‘rin Daniya), eng yomon ball esa 11 ball (180-o‘rin Janubiy Sudan) bo‘lgan.
Oʻrtacha pora miqdori Dmitriy Medvedev prezidentligi davrida oshgan. Rossiya Ichki ishlar vazirligining Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurash boshqarmasi maʼlumotlariga koʻra, 2008-yilda oʻrtacha pora miqdori 9000 rublni tashkil etgan; 2009-yilda 23 000 rubl; 2010-yilda 61 000 rubl; va 2011-yilda 236 000 rublni tashkil etdi — 2011-yilda oʻrtacha pora 2008-yildagi oʻrtacha poradan 26 baravar koʻp, shu davrdagi inflyatsiya darajasidan koʻp marta yuqori bo‘lgan.
Kreml apparati rahbari Sergey Ivanovning soʻzlariga koʻra, Rossiyada eng korrupsiyalashgan sohalar (maishiy korrupsiya boʻyicha) sogʻliqni saqlash, taʼlim, uy-joy kommunal xoʻjaligidir. Taqqoslash uchun, RBC jurnalining mustaqil ekspertlari huquq-tartibot idoralarini (jumladan, Davlat Yoʻl harakati xavfsizligi inspektsiyasini) Rossiyadagi eng korrupsiyalashgan soha deb atashadi, undan keyin sogʻliqni saqlash, taʼlim, uy-joy kommunal xizmat koʻrsatish va ijtimoiy himoya xizmatlari turadi. Hukumat darajasida esa korrupsiyaning beshta asosiy yoʻnalishi quyidagilardan iborat: davlat shartnomalari va xaridlari; ruxsatnomalar va sertifikatlar berish; huquqni muhofaza qilish organlari; yer taqsimoti va yer munosabatlari; qurilish.
Rossiyadagi korrupsiyaning bahosi turlicha. Rosstatning rasmiy hukumat statistikasiga koʻra, 2011-yilda „yashirin iqtisodiyot“ Rossiya yalpi ichki mahsulotining atigi 15 foizini egallagan va bunga hisobot berilmagan ish haqi (soliqlar va ijtimoiy toʻlovlardan qochish uchun) va soliq toʻlashdan boʻyin tovlashning boshqa turlari kiradi. Rosstatning hisob-kitoblariga koʻra, 2011-yilda korrupsiya YaIMning atigi 3,5-7 foizini tashkil etgan. Taqqoslash uchun, ayrim mustaqil ekspertlar korrupsiya Rossiya yalpi ichki mahsulotining 25 foizini tashkil qiliahini taʼkidlamoqda. Poraxo‘rlikning asosiy yo‘nalishida ham qiziq bir o‘zgarish bor: avvallari mansabdor shaxslar qonunbuzarliklarga ko‘z yumish uchun pora olgan bo‘lsa, endi ular faqat o‘z vazifalarini bajarish uchun olishadi. Koʻpgina ekspertlar soʻnggi yillarda Rossiyada korrupsiya biznesga aylanganini tan olishadi. 1990-yillarda tadbirkorlar turli jinoiy guruhlarga „krisha“ (soʻzma-soʻz „tom“, yaʼni himoya) bilan taʼminlash uchun pul toʻlashlari kerak edi. Hozirgi kunda bu „himoya“ vazifasini mansabdor shaxslar bajaradi. Korruptsion ierarxiyalar iqtisodiyotning turli tarmoqlarini, jumladan, taʼlimni ham egallab olgan.
Oxir-oqibat, Rossiya aholisi bu korrupsiya uchun haq toʻlaydi. Masalan, baʼzi mutaxassislar uy-joy, suv, gaz va elektr energiyasi tariflarining inflyatsiya darajasidan sezilarli darajada oshib ketishi, eng yuqori darajadagi korrupsiya hajmining bevosita natijasidir, deb hisoblaydi. Soʻnggi yillarda korrupsiyaga munosabat oʻzgardi: Putinning ikkinchi muddatidan boshlab Putin tizimi davlat xizmati va biznesni hamma joyda va ochiq birlashtirib borishi, qarindosh-urug‘lari, do‘stlari va tanishlarini byudjet xarajatlaridan foyda olish va davlat mulkini o‘zlashtirib olish uchun ishlatishi bilan ajralib turadi. Korporativ, mulk va yerga bostirib kirish odatiy holdir.
Baʼzi olimlar Rossiyada avtoritar rejim va davlat-korporatistik iqtisodiyotga asoslangan ierarxik jamiyatning oʻrnatilishi, bu yerda korrupsion amaliyotlarning tarqalishi butun hokimiyat tizimini saqlab qolishning ajralmas mexanizmlaridan biri boʻlgan asosiy toʻsiqdir.
Korrupsiyaga qarshi kurash
Zamonaviy Rossiyada korrupsiyaga qarshi kampaniya 1992-yil 4-aprelda Prezident Boris Yelsinning „Davlat xizmatida korrupsiyaga qarshi kurash“ deb nomlangan farmonini eʼlon qilgandan soʻng boshlandi. Ushbu hujjat mansabdor shaxslarga tadbirkorlik faoliyati bilan shugʻullanishni taqiqlagan. Bundan tashqari, davlat xizmatchilari oʻzlarining daromadlari, shaxsiy mulklari va koʻchmas mulklari, bank depozitlari va qimmatli qogʻozlari, shuningdek, moliyaviy majburiyatlari toʻgʻrisida maʼlumot berishlari kerak edi. „Korrupsiyaga qarshi kurashish toʻgʻrisida“gi va „Davlat xizmati toʻgʻrisida“gi qonunlarning asosi boʻlgan farmon ijrosini taʼminlash Prezident nazorati boshqarmasi zimmasiga yuklatilgan. Rossiya 2008-yilda BMTning Korrupsiyaga qarshi konvensiyasi va Yevropa Kengashining „Korrupsiyaga qarshi jinoyat-huquqiy konvensiyasi“ni ratifikatsiya qilishiga javoban korrupsiyaga qarshi qonunlarning birinchi paketini qabul qildi. „Korrupsiyaga qarshi choralar toʻgʻrisida“gi farmonni oʻsha yilning may oyida prezident Dmitriy Medvedev imzolagan edi. Oʻshandan beri Rossiyaning korrupsiyaga qarshi qonunchiligiga poraxoʻrlik bilan kurashish va biznes muhitini yaxshilash maqsadida koʻplab oʻzgarishlar kiritildi. Rossiyadagi korrupsiyaga qarshi kurash kampaniyasi Rossiya hukumati tomonidan Rossiyaning eng jiddiy muammolaridan biri sifatida eʼtirof etilgan. Kampaniyaning markaziy hujjatlariga 2009-yilda Medvedev tomonidan kiritilgan korrupsiyaga qarshi milliy reja va 2010-yilda kiritilgan korrupsiyaga qarshi milliy strategiya kiradi. Kampaniyaning markaziy organi 2008-yilda tashkil etilgan Korrupsiyaga qarshi kurash kengashidir. Medvedev korrupsiyaga qarshi kurashni prezidentlik davridagi asosiy vazifalardan biriga aylantirgan. 2008-yil 30-sentabrdagi Kengashning birinchi yig‘ilishida Medvedev shunday degan edi: „Men bitta oddiy, ammo juda og‘riqli narsani takrorlayman. Mamlakatimizda korrupsiya avj olgan. Bu odatiy holga aylangan va rus jamiyatining hayotini tavsiflaydi“.
2012-yilda hukumat davlat xizmatchilari va davlat tashkilotlari xodimlaridan o‘z mablag‘lari manbalarini hamda o‘zlari va oila aʼzolari tomonidan sotib olingan mol-mulk, jumladan, ko‘chmas mulk, qimmatli qog‘ozlar, aksiyalar va transport vositalarini oshkor etishni talab qiluvchi yangi qonun qabul qildi. Qonunchilikda, shuningdek, birinchi marta davlat mansabdor shaxslari bilan bogʻliq manfaatlar toʻqnashuvi belgilandi va korrupsiyaga qarshi qonunchilik harbiy xizmatchilarga nisbatan kengaytirildi. 273-sonli „Korrupsiyaga qarshi kurash toʻgʻrisida“ Federal qonuniga oxirgi oʻzgartirish 2012-yil dekabr oyida kiritilgan va u 2013-yil 1-yanvarda amalga oshirilgan. korrupsiyaga qarshi qonunni 13.3-modda bilan yangilash orqali Rossiya korrupsiyaga qarshi qonunchiligini 2010-yilgi Buyuk Britaniyaning Poraxoʻrlik toʻgʻrisidagi qonuni va AQShning xalqaro miqyosda tan olingan ilgʻor tajribalari bilan uygʻunlashtirish yoʻlida muhim qadam qoʻydi. „Korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida“gi qonunning ushbu 13.3-moddasi tashkilotlardan korrupsiyaga qarshi choralarni ishlab chiqish va amalga oshirishni talab qiladi. Masalan: (i) korrupsiya va u bilan bog‘liq huquqbuzarliklarning oldini olish uchun mas’ul bo‘lgan muayyan bo‘lim yoki mansabdor shaxsni tayinlash; (ii) huquqni muhofaza qiluvchi organlar bilan hamkorlik qilish; (iii) axloqiy biznes amaliyotlari uchun standartlar va tartiblarni ishlab chiqish va joriy etish; (iv) xodimlarning axloqiy qoidalarini oʻrnatish; (v) manfaatlar toʻqnashuvining oldini olish va hal qilish; (vi) notoʻgʻri yoki hisobdan tashqari hisobotlarni topshirish va soxta hujjatlardan foydalanishning oldini olish. Rossiya ham 2012-yilda Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining Poraxo‘rlikka qarshi konvensiyasiga qo‘shilgan va 2013-yilda G20 ga rais boʻldi, bu yerda korrupsiyaga qarshi kurash kun tartibidagi uchta asosiy masaladan biridir. Shu sababli, kompaniyalar „Korrupsiyaga qarshi kurash toʻgʻrisida“gi qonunga kiritilgan yangi tuzatishga rioya qilishlarini faol ravishda taʼminlashlari kerak.
Pul yuvishga qarshi tashabbus
Korrupsiyaning pul yuvish bilan bogʻliqligi bor. Chunki korrupsiyalashgan davlat amaldorining oʻgʻirlangan aktivlari, agar ular joylashtirilmasa, qatlamlanmasa va global moliyaviy tarmoqqa integratsiya qilinmasa, foydasiz boʻladi. korrupsiyadan olingan daromadlar yurisdiksiyalarda jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi qatʼiy choralar koʻrilmagan. 2012- va 2013-yillarda (Kipr masalasidan keyin) Prezident Putin tomonidan maʼqullangan „de-offshorizatsiya“ siyosati koʻpincha korrupsiyaga qarshi yangi chora sifatida koʻrib chiqilishining sababi shudir. Hukumatning tashkilotlar va fuqarolarning moliyaviy operatsiyalari ustidan nazoratni bosqichma-bosqich kuchaytirish boʻyicha soʻnggi tashabbuslari Rossiya Federal moliyaviy monitoring xizmatining („Rosfinmonitoring“) mavzusi boʻldi. 2013-yil 30-iyunda Rossiyada valyuta operatsiyalarining shaffofligini oshirish va jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurash choralarini kuchaytirishga qaratilgan qonunchilikka oʻzgartirishlar kiritilgan qonun ishlab chiqildi. Qonun korxonalar va fuqarolarning moliyaviy operatsiyalari ustidan nazoratni kuchaytiradi.
Korrupsiyaga qarshi kurashish milliy rejasi
Rossiya prezidenti Vladimir Putin 2014-yildan 2015-yilgacha bo‘lgan davrda korrupsiyaga qarshi kurash bo‘yicha yangi milliy rejani tasdiqladi. Prezident 2014-yil 1-iyulga qadar ijro etuvchi va qonun chiqaruvchi hokimiyat organlariga korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha rejalariga tegishli o‘zgartirishlar kiritish va ularning ijrosi ustidan nazoratni taʼminlashni topshirdi. Tegishli buyruq 2014—2015-yillarga mo‘ljallangan Korrupsiyaga qarshi kurashish milliy rejasiga kiritilgan.
Tadqiqot
Transparency International Rossiyaning 2012-yildagi hisoboti fuqarolarga korrupsiyani kuzatish imkoniyatini beruvchi turli tadbirlarni koʻrsatadi. U Yoshlar Inson Huquqlari harakati bilan hamkorlikda 20 ta shaharda politsiya xodimlarining identifikatsiya belgilarini tekshirish bo‘yicha keng ko‘lamli kampaniya o‘tkazdi. Bu mayda korrupsiyani toʻxtatish uchun faol mashqdir. Agar ofitserni aniqlash mumkin boʻlsa, u pora soʻrash ehtimoli kamroq.
Rossiyada nodavlat notijorat tashkilotlari korrupsiyaning tarqalishi sabablarini, uning siyosiy va ijtimoiy oqibatlarini tushuntirishga harakat qilib, kelajak uchun yuzaga kelishi mumkin boʻlgan senariylarni tahlil qilishga harakat qiladi, korrupsiya bilan bogʻliq masalalar boʻyicha professional tahlil va maqolalar tayyorlaydi.
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org