Rossiya imperatorlari
Butun Rossiya imperatori (ruscha: Imperatorʼ i Samoderjesʼ Vserossіyskіy, Imperatritsa i Samoderjitsa Vserossіyskaya) — 1721-yildan 1917-yilgacha Rossiya imperiyasining monarxi unvoni.
Imperator unvoni Shimoliy urushdagi gʻalaba munosabati bilan qabul qilingan va Yevropada qabul qilingan unvonlar tizimiga moslashtirilgan. "Butunrossiya" atamasi Vladimirning Buyuk Gersoglari davridan beri rus hukmdorlari unvonlarida qoʻllanilgan anʼanaviy "Butun Rossiya" atamasi edi.
Unvonning qabul qilinishi
Butun Rossiya imperatori unvoni Pyotr I davrida joriy etilgan. Shimoliy urushdagi gʻalabadan va 1721-yil sentabrda Nishtadt shartnomasi imzolangandan soʻng, Senat Pyotrga Butun Rossiya imperatori unvonini topshirgan.
1721-yil 2-noyabr
Muqaddas Uchlik cherkovida podshoh Pyotr Alekseevich ishtirokida marosim boʻlib oʻtdi, unda graf G.I. Golovkin Senat nomidan: „Vatanning otasi, Buyuk Pyotr, Butun Rossiya imperatori“ unvoniqdim etdi. Ushbu voqea qal’alar garnizonlari qurollaridan va general M.M.Golitsinning 125 ta toʻplaridan oʻq otish bilan nishonlandi. Marosimda Yevropa vakillaridan quyidagi shaxslar ishtirok etdi:
Imperatorlik unvonini Prussiya va Gollandiya darhol, Shvetsiya — 1723-yilda, Turkiya — 1739-yilda, Buyuk Britaniya va Avstriya 1742— yilda, Fransiya— 1745-yilda, Ispaniya— 1759-yilda tan oldilar. Rossiya davlati rasman
Rossiya imperiyasi (Russkoy imperiey) deb atala boshlandi.
1722-yil 5-fevralda Pyotr I "taxt vorislig toʻgʻrisida farmon" chiqardi, unda u taxtni toʻgʻridan-toʻgʻri erkak avlodlarga topshirishning qadimgi odatini bekor qildi, har qanday munosib shaxsni merosxoʻr etib tayinlanishiga ruxsat berdi.
1797-yil 16-aprel Pavel I vorislikning yangi tartibini belgiladi. Oʻsha vaqtdan boshlab, Rossiya taxtiga, keyin esa u bilan bogʻliq boʻlgan Polsha va Fin taxtlariga vorislik tartibi primogenitura tamoyiliga, yaʼni qirol vafot etgan yoki oʻlgan taqdirda uning avlodi toʻgʻridan-toʻgʻri taxtga oʻtiradi. Taxtga oʻtirish uchun pravoslav dinida boʻlishi qatʼiy belgilab qoʻyildi.
Rossiyani boshqargan barcha imperatorlar — Romanovlar sulolasiga tegishli boʻlib, uning birinchi vakili 1613-yilda monarxga aylangandi. 1761-yildan beri Pyotr I ning qizi Anna va Golshteyn-Gottorp gersogi Karl-Fridrixning avlodlari hukmronlik qildilar, ular Golshteyn-Gottorpdan (Oldenburg sulolasining bir tarmogʻi) erkak avlodidan kelib chiqqan va Romanovlar sulolasining bu vakillari Pyotr III dan boshlab,
Golshteyn-Gottorp-Romanovlar deb ataladi.
1917-yil 15-martda imperator Nikolay II oʻgʻli Aleksey uchun taxtdan voz kechgan va 1917-yil 14-sentabrda Muvaqqat hukumat Rossiyani respublika deb eʼlon qilgan.
Nikolay II ning amakivachchasi Kirill Vladimirovich 1924-yil 31-avgustda sulolaning katta vakili sifatida oʻzini Kiril I nomi bilan butun Rossiya imperatori deb eʼlon qildi. Bu qaror barcha rus monarxistlari tomonidan qoʻllab-quvvatlanmadi va amaliy harakatlarga olib kelmadi. Uning oʻgʻli Vladimir Kirillovich oʻzini imperator deb eʼlon qilmagan lekin Rossiya imperatorlik uyining boshligʻi unvonini qabul qilib olgan.
Vakolatlari
1906-yilgacha boʻlgan davr
1906-yilgacha amalda boʻlgan Rossiya imperiyasining asosiy qonunlarining 1-moddasida "Butun Rossiya imperatori avtokratik va cheksiz monarxdir. Xudoning O'zi nafaqat qo'rquv tufayli, balki vijdon tufayli ham O'zining tayinlagan hukmdoriga itoat qilishni buyuradi''. „Avtokratik“ va „cheksiz“ atamalari oʻz maʼnosiga koʻra bir-biriga toʻgʻri kelib, davlat hokimiyatining huquqni shakllantirish, qonun doirasidagi maqsadga muvofiq faoliyat (maʼmuriy-ijroiya) va odil sudlovni amalga oshirishdagi barcha funksiyalari boʻlinmasdan va majburiy ishtirokisiz amalga oshirilishini anglatadi. Davlat rahbari vakolatlarining ayrimlarini amalga oshirishni oʻz nomidan va vakolatiga koʻra ishlaydigan ayrim organlarga topshiradi (81-modda) deb belgilab qoʻyildi.
1906-yildan keyingi davr
1906-yil 23-aprelda Rossiya imperatori Nikolay II tomonidan 1905-yil 6-avgustda Davlat Dumasini tashkil etish toʻgʻrisidagi manifest eʼlon qilinganligi munosabati bilan asosiy qonunlarga oʻzgartirishlar kiritildi. Rossiya imperiyasining asosiy qonunining 1-moddasi 4-moddaga aylandi va avtokratiya va ustunlik belgisini saqlab qolgan boʻlsa-da endi cheksiz degan bandini yoʻqotdi. Uning yangi matnida shunday deyilgan: "Butun Rossiya imperatori Oliy avtokratik hokimiyatga ega. Uning hokimiyatiga faqat qo'rquv tufayli emas, balki vijdonan ham bo'ysunishni Xudoning O'zi buyuradi''.
Uning quyidagi vakolatlari mavjud edi: Rossiya imperatorlari
Manbalar
Adabiyotlar
uz.wikipedia.org