Rosa abyssinica
Rosa abyssinica — Afrikada yetishtirilgan va keng tarqalgan yagona atirguldir. Ovrupoliklar atirgul haqida birinchi boʻlib 19-asr Shotlandiya botaniki Robert Brownning asarlarida bilishgan. Rosa abyssinica Rosa jinsiga va Rosaceae oilasiga kiradi. Hayot kechirishi va biologik tasnifida hech qanday kichik tur mavjud emas.
Tavsifi
Rosa abyssinica — bu oʻrmalovchi yoki koʻpincha chirmashib oʻsuvchi shaklli, 23 fut (7 metr) balandlikdagi kichik daraxt hosil qila oladigan tikanli doimiy yashil buta hisoblanadi. Uning poyasida bir nechta tikanlari bor, asosiy poyadan bir oz egilgan va barcha novdalari bir-biriga oʻxshash. U juda koʻp oʻzgaruvchan xususiyatlarga ega. Barglari murakkab tipda tuzilgan va terisimon shaklga ega boʻlib, uning uchida 3 juft varaqchalari bor, ularning har biri 5 dan 2 dyumgacha (1 dyuymgacha) tor tuxumsimon shaklli (3 sm dan 6 gacha) uchi oʻtkir, qirrasi tishli, barglari stipulalar bilan qoplangan boʻlib qanotli qisqa poyada joylashgan. Gullari xushboʻy oq-toʻq sariq rangda boʻlib, odatda 3 dan 20 gacha qalin boshli, har bir poyali, choʻtkasi uzun, tor va tukli, tez vaqt ichida toʻkiluvchan va 5 ta gulbargga ega, taxminan 2 sm uzunlikdagi, uchi kvadratgacha yumaloq, koʻp stamensli tuzilishga ega. Mevalari dastlab yashil rangga kiradi, ammo keyin toʻq sariqdan qizil ranggacha oʻzgarib pishadi. Ularning uzunligi taxminan 1 dyum (2 sm) boʻlib, gʻovaksimon qobiqli va ichida urugʻ bilan toʻlgan boʻladi. Baʼzi manbalarda bu oʻsimlikni „Katta tikanli it atirguli“ deb taʼriflangan.
Geografik tarqalishi
Rosa abyssinica asosan Efiopiya, Eritreya, Yaman va kamroq darajada Saudiya Arabistoni, Somali va Sudanda keng tarqalgan. U Efiopiya togʻlarida va Yaman togʻlarida Bab-el-Mandeb boʻgʻozi boʻylab turli xildagi turkumga oid turlari uchraydi, shuningdek, Primula verticillata va boshqa bir nechta oʻsimliklar bilan parallel ravishda tarqaladi. U odatda togʻli hududlarda, quruq doimiy yashil oʻrmonlarda, chakalakzorlarda, kengliklarda, togʻ butazorlarida, toshloq joylarda tarqalgan boʻlib, qirgʻoq boʻyidagi tuzilmalarda chakalakzorlarni hosil qiladi.
Foydalanishi
Rosa abyssinica asosan oziq-ovqat (mevasi va guli), dorivor (meva), bogʻ va bezak sifatida qoʻllaniladi.
Rosa abyssinica baʼzan qishloqlaridagi bogʻlarni va turar joylarni oʻrab turadigan „tirik devor“ sifatida oʻstiriladi.
Rosa abyssinica mevasi (urugʻlari) asosan bolalar tomonidan isteʼmol qilinadi va charchoqni yoki kuchsizlanishni biroz engillashtiradi, degan tahminlar bor. Qushlar va baʼzi hayvonlar uchun Rosa abyssinicaning mevalari isteʼmol qilinadi (babunlar ham gullarni isteʼmol qiladilar). Tibbiyotda mevasi qurtlarga qarshi dori sifatida keng qoʻllaniladi (ilgak, lenta va dumaloq shaklda). Ezilgan barglari esa gepatitni davolashda ishlatiladi.
Umumiy va mahalliy nomlari
Yana qarang
Manbalar
uz.wikipedia.org