Rjev
Rjev (sobiq: Rjev Volodimirov, Rjevka, Rjov) — Rossiyaning Tver viloyatidagi Rjevskiy tumanining maʼmuriy markazi hisoblanuvchi shahar (tuman tarkibiga kirmagan). Viloyat ahamiyatidagi shahar (okrug). Rjev shahrining shahar okrugini tashkil qiladi. Rossiyaning harbiy shon-shuxrat shahri. Aholisi — 57 515 kishi. (2020-yil), shahar maydoni 56,17 km²ni tashkil qiladi.
Rjev iqlimi moʻtadil kontinental boʻlib, yozi qisqa va issiq, qishi esa uzoq va sovuq boʻladi.
Geografik joylashuvi
Rjev Volga daryosi oqimi boʻylab borilganda birinchi uchraydigan shahar boʻlib, Tver viloyatining janubida, Tver shahridan 117 km masofada joylashgan. Volga daryosi shaharni ikkita tarixiy tumanga ajratadi — Knyaz-Fyodrov (Sovetskiy) va Knyaz-Dmitreyev (Krasnoarmeyskaya) tumonlari. Shahar orqali yana uchta daryo oqadi: Xolinka, Serebryanka va Bolshaya Locha.
Rjev yirik transport markazidir: bu yerda Moskva—Riga va Torjok—Vyazma temir yoʻllari kesishadi va М9 „Baltiya“ avtomagistrali shaharning janubiy chegarasidan 1 km uzoqlikda oʻtadi.
Tarixi
Oʻrta asrlar
Tarixiy adabiyotlarda Rjev shahriga asos solinishi 12-asrning oʻrtalariga toʻgʻri keladi, garchi Novgorod nizomida u 1019-yil ostida eslatib oʻtilgan boʻlsada. Xronikalar bu shaharni Rjev Volodimirov, Rzhevka va Rjov deb atashadi.
12-asrning oʻrtalariga qadar Rjev Smolensk yerlari tarkibiga kirar edi, bu Smolensk knyazi Rostislav Mstislavichning 1150-yildagi nizomi bilan tasdiqlangan (yozma manbada shahar haqidagi ilk rasmiy eslatma). Shahar knyaz Rostislav Rjevdan oʻgʻli Mstislav Qoʻrqmasga, undan Mstislav Mstislavich Udatniyga oʻtadi. U 1216-yil voqealarining taxliliy dalili bilan bogʻliq boʻlib, shahar Volganing yuqori oqimida joylashgani sababli „Rjev, yuqori Mstislavl shahri“ deb nomlangan. Oʻsha yili Vladimir-Suzdal knyazi Svyatoslav Vsevolodovich Rjevni qamal qildi. Mstislav Udatniy ukasi Vladimir Pskovs bilan birgalikda qamal qilingan shaharga yordamga keldi va uni ozod qildi. L. Yanin, bu davrda Mstislav Qoʻrqmas avlodlariga tegishli boʻlgan va Toropetsk knyazligining bir qismi boʻlgan Rjev oʻlkasi geografiyasining batafsil tavsifini tuzdi.
Uzoq vaqt davomida knyaz Vladimir Rjev shahrining homiysi sifatida hurmatga sazovor boʻlgan. U rafiqasi Agrippina bilan kafedral soborida dafn etilgan. Hatto 20-asrning boshlarida ham shaharning har bir aholisi Rjev himoyachisi knyaz Vladimir haqida quyidagi afsonani aytib berishi mumkin edi: "Dushmanlar qalʼa devorlariga har safar yaqinlashganda, Volga qirgʻgʻogʻgʻida jangchi knyaz Vladimir oq otda paydo boʻlardi va har safar u qoʻlini yoyib mushtlayotganini koʻrgan dushmanlar shahardan qochib ketishardi. Knyaz har kecha shahrini aylanib chiqardi va shahar aholisi har oqshom shahar devorga oldiga bir juft yangi etik qoʻyib qoʻyishardi. Knyaz juda koʻp yangi etiklar kiyardi. Lekin bir kuni shaharliklar juda dangasalik qilib yoki yangi etikni qoʻyishni unutib qoʻyishdi. Oʻshandan beri knyaz oʻz fuqarolaridan gʻazablanib, shaharni tark etadi.
Shaharni qulay geografik joylashuvi savdo-sotiqni rivojlantirish uchun ajoyib sharoit yaratdi. Ammo gʻarbiy chegaralarga yaqinligi shaharni mudofaasiga aloxida eʼtibor qilishni talab etardi. XIII—XIV asrlarda shahar hayoti juda ogʻir kechdi. Rjevga kim egalik qilsa, u kuchli qalʼai va muhim savdo yoʻlining bir qismining egasiga ham aylanardi. Shahar uchun shiddatli kurash kechar edi.
XIII asr oʻrtalaridan boshlab Rjev knyazligi Moskva knyazligi tasarrufiga õtdi. Tver va Novgorod knyazlari Rjevni bir necha bor Moskvadan tortib olishga harakat qilishdi. 14-asrda Moskva va Litva oʻrtasida shahar uchun kurash boshlandi va u bir necha bor qoʻldan-qoʻlga oʻtdi. 1356-yilda Rjev litvaliklar tomonidan bosib olindi, ammo ikki yildan soʻng Buyuk Knyaz Ivan II Qizil qoʻ'shinlari tomonidan qaytarib olindi. 1359-yilda Rjev yana Litvani hukmronligi ostida boʻldi va faqatgina 1368-yilda Moskva uni yana oʻz tarkibiga qoʻshib oldi. 1376-yilda qaydnomalarda Rjev yana Litva mulki sifatida tilga olinadi. 1386-yilda Dmitriy Donskoyning Novgorodga qarshi yurishida Rjev ratining ishtiroki shahar oʻsha paytda Moskvaga tegishli ekanligini koʻrsatadi.
Kelajakda Rjev knyazlarning siyosiy oʻyinlarida yaxshigina „savdolash tangasi“ boʻlib, uning egalarini yana bir necha bor oʻzgardi. Shunday qilib, 1390-yilda knyaz Vasiliy I va Vladimir Andreyevich Serpuxov oʻrtasidagi kelishuvga koʻra, Rjev Serpuxovga oʻtdi. 15-asrning boshlarida Vasiliy I Vladimir Serpuxovdan Rjevni Uglichga almashtirdi, shaharda yangi istehkomlar qurdi va uni Moskva tomoniga oʻtgan Litva knyazi Svidrigayl Olgerdovichga berdi. XV asrning 40-yillari boshlarida shahar Dmitriy Shemyakaga tegishli edi. Moskva taxti uchun kurash paytida, Dmitriy Shemyaka tomonidan koʻzi koʻr qilingan va Tverda yashirinib olgan Buyuk Gertsog Vasiliy II Rjevni Tver knyazi Borisga beradi. Ammo Rjev aholisi knyaz Borisni yoqtirmadi va unga qarshi isyon koʻtarishdi. Boris hokimiyatga boʻlgan huquqini kuch bilan isbotlashiga toʻgʻri keldi. Tver knyazi koʻp kunlik qamaldan soʻng 1446-yilda Rjevni egallab oldi. Ikki yildan soʻng Rjev yana Litva tomonidan bosib olindi. 1449-yilda Litva va Tver oʻrtasidagi tinchlik shartnomasiga koʻra, shahar Tver knyaziga qaytarildi. Uning oʻlimi bilan Volga ikki qismga ajratgan Rjev knyazning ikki oʻgʻli oʻrtasida boʻlib olindi va faqat 1521-yilda, ularning avlodlarining farzandsizligi tufayli, bu uzoq davr azob-uqubatlarga uchragan shahar va nihoyat buyuk Moskva knyazligiga oʻtdi.
Yangi davr
Moskva gʻarbiy chegaralarini Polsha -Litva bosqinidan himoya qiluvchi qalʼa sifatida Rjev shahriga katta ahamiyat berdi. Qiyinchiliklar davrida firibgarlar, polyaklar va shvedlar Rjevga kelib olishdi. Lisovsk polyaklari bilan faol kurash olib borildi. Boyar Fyodor Sheremetev qoʻmondonligi ostida polyaklar tomonidan qamal qilingan shahar juda koʻp talofat koʻrishiga va koʻplab himoyachilari halok boʻlishiga qaramay dushmanlarga munosib qarshilik koʻrsatdi. Polyaklarning quvib chiqarilishi bilan shahar tiklana boshladi. Birinchi Romanovlar davrida Rjev qalʼasida katta garnizon qoldi, shaharning oʻzi jangovar harakatlar paytida zodagon himoyachilari va kamonchi polklari uchun yigʻilish punkti boʻlib qoldi.
Rjevning iqtisodiy ahamiyati ham tobora ortib bordi. Shahardan radial tarzda joylashgan katta yoʻllar boʻylab yuk tashish karvonlari oqimi va Volga boʻylab kemalar karvonlari har yili ortib bordi. Shaharda koʻplab karvonsaroylar qurildi. 17-asr oxiriga kelib shaharning savdo qismida tosh binolar qurila boshlandi, Volga boʻyida esa yangi portlar va omborlar qad koʻtardi. 18-asr boshlariga kelib, Rjev Rossiya imperiyasining muhim savdo va sanoat markazlari qatoriga kirdi.
XVIII asrdagi maʼmuriy boʻlinishga koʻra, Rjev dastlab Ingermanland viloyatiga biriktirilgan, keyin Novgorod guberniyasining Tver viloyati shahri va 1775-yilda Tver noibining okrug shahri boʻlgan. Asr oʻrtalariga kelib bu yerda 25 ta zavod va fabrikalar, mahalliy xomashyo asosida yogʻ-tegirmoni, zigʻirni qayta ishlash, daraxt arralash, charmga ishlov berish, gʻisht zavodlari ishlagan. Sankt-Peterburgni qurish uchun har yili koʻplab asbobl-uskunalar, yogʻoch va teri etkazib berilgan, bu yerda flot uchun yelkanli mato, arqonlar va kanat arqonlar toʻqilgan. Gʻarbiy viloyatlar va Ukrainadan non va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari avval Rjevga, soʻngra Rjevdan yangi poytaxt Sankt-Peterburgga olib kelingan. Yoz oylarida 100 dan ortiq barjalar, qishda esa etti mingtagacha aravalar Rossiyaning boshqa shaharlariga yuk tashishgan. Rjev savdo maydonida 105 ta tosh doʻkonlari boʻlgan karvonsaroylar boʻlib, har yili ikkita: Jamoa va Petrovskaya yarmarkalari oʻtkazilardi. Atrofdagi qishloq va ovullardan shaharga 8 mingga yaqin odam ishlashga kelardi.
Iqtisodiy oʻzgarishlar shahar aholisining turmush tarziga hech qanday taʼsir qilmadi. Aksincha, Rjevda Pyotr I ning islohotlari bilan bogʻliq kundalik hayotdagi yangiliklar noroziliklar bilan kutib olindi. Hukumat tomonidan eski tartiblarni oʻzgartirish qarshiliklarga sabab boʻldi, hatto shahar hokimiyatining koʻchalarni yaxshilash va kengaytirish boʻyicha yangi rejasi ham gʻalayonga olib keldi. Daryo boʻylab ikki qismga boʻlingan Rjevda, cherkov boʻlinishi davridan boshlab, tarixan ikkita diniy markaz rivojlangan. Oʻng tomonda Knyaz-Dmitrovskaya, qadimgi imonli savdogarlar „hukmronlik qilishdi“. Chap tomonda, knyaz Fedorovskaya, Nikon tarafdorlari boʻlgan nikoniyaliklar. Ular oʻrtasidagi raqobat nihoyatda dushmanchilik kayfiyatida edi va koʻpincha suhbatlarda „bizning tomon“ yoki „boshqa tomon“ iboralari yangrardi. Rjevni «Eski imonlilar» shahri deb atash mumkin edi: 18-19-asrlarda Tver viloyatida qadimgi imonlilarning tarqalishi toʻgʻrisidagi maʼlumotlarga koʻra, ularning "asosiy mahalliy markazi Rjev shahri boʻlib, u yerda eski dindorlarning umumiy sonidan (7775 nafar dindorlar) 6416 kishi yashagan. Poytaxtlik boʻlgan nufuzli savdogarlar, ularning aksariyati qadimgi imonlilar boʻlib, shaharda katta vazn va iqtisodiy ustunlikni ega edilar.
1870-yillarda Tver viloyatining shaharlari orasida Rjev Tver shahridan keyin eng muhim savdo nuqtasi edi va unda 30 000 dan ortiq aholi istiqomat qilardi. Temir yoʻllarning qurilishi bilan shaharning tijorat ahamiyati pasayib ketdi va ilgari rivojlangan zigʻir va kanop yigirish sanoati ancha pasayib ketdi. 1890-yilda shaharda 21 397 kishi yashagan. 1896-yilda 27 ta fabrika va zavodlar mavjud edi. Asosiy savdo mahsulotlari non, zigʻir va kanop edi.
Rjev pochta aloqasi paydo boʻlgan birinchi shaharlardan biridir. 1866-yildan boshlab uning oʻz pochta boʻlimi bor edi hamda Rjev konvertlari va markalari chiqarildi. Pochta otlarda tashilar edi. Koʻp yillar davomida Rjev „kabutarlar shahri“ deb ham nomlangan. Shaharda koʻplab kaptarxonalar va kaptarlar bor edi. Chatishtirish va saralab olish natijasida „Rjev“ nomini olgan kabutar zotlari yetishtirildi.
1917-yil 29-oktabrda (11-noyabr) Rjev shahrida Ishchi deputatlar kengashi harbiy-inqilobiy qoʻmita tuzdilar va shaharda Sovet hokimiyati oʻrnatilganini eʼlon qildilar (dekabr oʻrtasida tasdiqlangan). 1927-yilda arxitektor A. P. Ivanitskiy tomonidan Rjev shahrining bosh plani tuzib chiqilidi.
Yangi davr
Natsislar tomonidan 1941—1943-yillardagi bosib olingan davrida shahar Vermaxtning 9-armiyasi tomonidan muntazam ravishda tinch aholiga va sovet harbiy asirlariga qarshi jinoyatlar sodir etildi. Bu ishlar 1943-yil mart oyigacha shahar ozod qilinguniga qadar davom etdi.
Ikkinchi Jahon urushi boshlanguniga qadar shahar aholisi 56 ming kishi edi. 1941—1943-yillardagi jangovar harakatlar natijasida Rjev yer bilan yakson qilingan. Rjev bosib olingan paytda unda 20 ming kishi va tumanda esa taxminan yana shuncha kishi istiqomat qilgan boʻlsa, 1943-yil 3-martda shahar fashistlardan ozod qilingan kuni unda 150 kishi, tuman bilan birga 362kishi qolgan edi. 5443 turar-joy binolaridan atigi 297 tasi omon qoldi. Bosqinchilarning shahar va tumanga yetkazgan zarari Davlat Favqulodda komissiyasining xulosasiga koʻra, bir yarim milliard rublni tashkil etgan. Ushbu voqealar ishtirokchisi Sovet Ittifoqi marshali V. G. Kulikovning soʻzlariga koʻra, Rjev jangida Qizil Armiyaning umumiy yoʻqotishlari 1 milliondan ortiq kishini tashkil etdi. Urushdan keyin shahar qayta tiklandi. Rjev jangi tafsilotlari yozuvchi Vyacheslav Kondratyevning “Rjev nasrida”, Aleksandr Tvardovskiyning “Rjev yaqinida oʻldirildim” she’rida, Mixail Matusovskiyning “Jinlar” sheʼrida, Mixail Nojkinning „Rjev ostida“ qoʻshigʻida va 2019-yilgi rejissor Igor Kopilovning „Rjev“ badiiy filmida oʻzining yorqin badiiy ifodasini topdi.
Iqlimi
Mukofotlari
Aholisi
2021-yil 1-yanvar holatiga koʻra Rjev aholi soni boʻyicha Rossiya Fediratsiyasining 1116 shahari orasida 293-oʻrinda turadi.
Sanoat
Iqtisodiyotning asosiy tarmogʻi mashinasozlikdir (Eltra, Rjev kran zavodi, RjevMash, ERMZ, Elektromexanika, OAO 514 ARZ (samolyot taʼmirlash zavodi), Rjev bosmaxonasi (TOT OAO filiali). Shuningdek, yogʻochni qayta ishlash korxonalari (Rjevmebel), qurilish („Rjevkirpich“, VVKZ MChJ, KSK Rjevskiy, Rjevstroymaterialy — korxona ishlamayapti), yengil sanoat (Chayka) va oziq-ovqat sanoati (non, sut mahsulotlari, pivo zavodi, „Lazzatlar galereyasi“ YoAJ) shular jumlasidandir.
2006-yilda Rjev shahrining sanoat korxonalari tomonidan 4150,9 million rubllik mahsulot ishlab chiqarilgan.
Ishlab chiqarish umumiy hajmda:
Ishlab chiqarish korxonalari tarkibi:
2010-yilda ishlab chiqarishda ishlab chiqarish korxonalari tomonidan eksport tovarlar hajmi 6,53 milliard rublni tashkil etdi.
Aloqa
Uyali aloqa operatorlari:
Shahar radiostantsiyalari:
Internet resurslari
www.rzev.ru - shahar hayoti haqidagi axborot portali.
Transporti
Shahar transporti taksilar va shahar mikroavtobuslari bilan ifodalanadi. Asosan, yoʻnalishlarda PAZ-3205 ishlaydi, tashish xususiy tashuvchilar tomonidan amalga oshiriladi. Shaharda shaharlararo reyslarni amalga oshiradigan shahar avtovokzallari ham mavjud. Asosiy yoʻnalishlar: Moskva, Tver, Ostashkov, Nelidovo, Olenino va boshqalar.
Rjev yirik temir yoʻl uzeli. Bu yerda Moskva–Riga va Torjok–Vyazma–Fayansovaya liniyalari kesishadi. Shaharda 2 ta temir yoʻl stansiyasi — Rjev-Belorus (Rjev-I) va Rjev-Boltiq (Rjev-II), shuningdek, Melixovo temir yoʻl stantsiyasi mavjud. Lixoslavl–Vyazma liniyasida past oʻtkazuvchanlik va elektrlashtirilmaganligi sababli ushbu yoʻnalishda Rjev orqali tranzit yoʻlovchi tashish qisqargan. Ilgari bu yerda qatnovchi poyezdlarning yoʻnalishlari (Sankt-Peterburg–Bryansk, Murmansk–Adler va boshqalar) Moskva temir yoʻlining Katta halqasi boʻylab yoki Moskva orqali oʻta boshladi, faqat № 087A/088A Sankt–Peterburg–Smolensk poyezdi qoldi. Rjev-II stansiyasi orqali Moskva–Riga (No1/2 “Latviya”, No3/4 “Yurmala”) va Moskva – Velikiye Luki (No661/662) shaharlararo poyezdlari oʻtadi. Shuningdek, stansiyadan Sankt-Peterburgga 78-sonli poyezd qatnaydi va Vyazma shahriga qatnovchi poyezd qatnovi (ACh2 avtomashinasi) 087A/088A Sankt–Peterburg–Smolensk yoʻnalishidagi poyezdning harakati tufayli vaqtinchalik toʻxtatib qoʻyilgan. Torjok, Nelidovo, Novosokolniki, Olenino, Osugu shaharlariga poyezdlar har kuni qatnaydi.
2020-yil iyun oyidan boshlab Rjev shahri chekkasida joylashgan „Sovet askarining Rjev yodgorligi“ muhim transport yoʻnalishiga aylandi. Yangi ochilgan tarixiy obidaga oddiy shahar avtobuslarida borishingiz mumkin. 2021-yil 6-maydan boshlab „Lastochka“ tezyurar poyezdlari bilan Moskvadan Rjevga borish mumkin.
Diqqatga sazovor joylari
Gallireya
Arxitektura yodgorliklari
Mavzuli yodgorliklar
Taniqli odamlarning yodgorliklari Muzeylar
Ish vaqti: 09:00–17:00, tushlik 12:00–13:00. Kirish bepul.
Faqat gid ekskursiyalar bilan tashrif buyuriladi.
Kirish bepul
egizak shaharlar
Faxriy fuqarolar[20]
Rjev sanʼatda
Joylarni nomlanishi
Moskvada, Katta va Kichik Rjevskiy koʻchalari Mariyamning Rjev ikonasi sharafiga nomlanadi.
1942-yildan 1947-yilgacha Moskvadagi Riga vokzali „Rjevskiy“ deb nomlangan, uning yonida joylashgan shahar atrofi temir yoʻl platformasi 2019-yilgacha „Rjevskaya“ deb nomlangan edi.
Manbalar
Adabiyotlar
Havolalar
uz.wikipedia.org