Rele
Rele elektr bilan boshqariladigan almashtiruvchi uskuna(viklyuchatel). U bitta yoki bir nechta boshqaruv signallari uchun kirish terminallari to'plamidan va ishlaydigan kontaktli terminallar to'plamidan iborat. Viklyuchatel bir nechta kontakt shakllarida istalgan miqdorda kontaktlarga ega bo'lishi mumkin, masalan, kontaktlarni o'rnatish, kontaktlarni uzish yoki ularning kombinatsiyasi.
Relelar mustaqil past kuchli signallar orqali sxemani boshqarish kerak bo'lgan yoki bir nechta sxemalar bir signal orqali boshqarilishi zarur bo'lgan joylarda ishlatiladi. Relelar birinchi marta shaharlararo telegraf zanjirlarida signal takrorlagichlari sifatida ishlatilgan, ya'ni bir sxemedan boshqasiga uzatish orqali signallar yangilanib yetib kelgan. Mantiqiy operatsiyalarni bajarish uchun telefon stansiyalarida va dastlabki kompyuterlarda rele keng qo'llanilgan.
Relening an'anaviy shakli kontaktlarni yopish yoki ochish uchun elektromagnitdan foydalanadi, lekin relelar ishlatadigan boshqa ishlash tamoyillarini ham yaratishgan. Masalan, qattiq holatdagi(solid-state) relelardagi yarimo'tkazgichning harakatlanuvchi qismlarga tayanmasdan boshqarish xususiyatlari. Rele bilan kalibrlangan operatsion xususiyatlar va ba'zida murakkab operatsion katushkalar elektr zanjirlarni ortiqcha kuch yoki nosozliklardan himoya qilishga ishlatiladi. Zamonaviy elektr energiya sistemalarida bu funksiyalar haligacha himoya relelari deb ataluvchi raqamli asboblar orqali bajarilgan.
Latching relelari doimiy almashib ishlashi uchun faqat yagona boshqaruv energiyasining pulsini talab qiladi. Boshqa puls boshqaruv terminallarining ikkinchi to'plami yoki qarama-qarshi qutbli impuls uchun qo'llaniladi, bir xil turdagi takroriy impulslar hech qanday ta'sir ko'rsatmasa, kalitni qayta o'rnatadi. Magnitli latching relelari uzilgan quvvat rele boshqarayotgan zanjirlarga ta'sir qilmasligi kerak bo'lganda ilovalarda foydali hisoblanadi.U asosan o'z-o'zidan ochiluvchi eshiklarda ishlatiladi
Tarix
1809-yilda Samuel Thomas fon Sömmerring o'zining elektrokimyoviy telegrafining bir qismi sifatida elektrolitik relesini yaratdi.
Elektr relelarni telegrafni yanada takomillashtirish uchun ishlata boshlashdi, amerikalik olim Joseph Henry ko'pincha 1831-yilda ishlab chiqilgan elektr telegrafining o'z versiyasini yaxshilash uchun 1835-yilda elektromagnit releni ixtiro qilgani aytiladi.
Biroq,1840-yilgacha Samuel Morsega hozirda elektromagnitli relelar deb ataladigan telegrafi uchun rasmiy patent berilmagan. Ta'riflangan mexanizm raqamli kuchaytirgich rolini o'ynadi, telegraf signalini takrorladi va shu tariqa signallarni istalgancha tarqatish imkonini berdi.
Elektronmagnit releli so'zi 1860-yildan boshlab elektromagnit operatsiyalar kontekstida paydo bo'ladi.
Asosiy dizayn va ekspluatatsiya
Oddiy elektromagnit o'rni yumshoq temir yadro (solenoid) atrofida o'ralgan simdan, past qarshilikli magnit oqim yo'lini ta'minlaydigan temir yarmadan, harakatlanuvchi temir yakordan va bir yoki bir nechta kontaktlar to'plamidan iborat. (ulardan ikkitasi fotosuratda). Yakor yarmoga sharnir bilan bog'langan va mexanik ravishda bir yoki bir nechta harakatlanuvchi kontaktlar to'plamiga ulangan. Yakor prujina bilan ushlab turiladi, shuning uchun o'rni quvvatsizlanganda magnit zanjirda havo bo'shlig'i paydo bo'ladi. Bunday holda, rasmda ko'rsatilgan reledagi kontaktlarning ikkita to'plamidan biri yopiq, ikkinchisi esa ochiq. Boshqa relelar o'z vazifalariga qarab ko'proq yoki kamroq kontaktlarga ega bo'lishi mumkin. Rasmdagi rele, shuningdek, yakorni yarmaga bog'laydigan simga ega. Bu yakor ustidagi harakatlanuvchi kontaktlar va yarma orqali chop etilgan elektron platadagi(PCB) elektron yo'lning uzluksizligini ta'minlaydi.
Terminologiya
Relelar viklyuchatel bo'lganligi sababli, viklyuchatellarga nisbatan qo'llaniladigan terminologiya rele uchun ham qo'llaniladi. Masalan: rele bir yoki bir nechta qutblarni o'zgartiradi, har bir kontakti katushkani quvvatlantirish orqali tashlanishi mumkin. Odatda Normally Open(NO) kontaktlari o'rni faollashtirilganda kontaktlarning bog'lanishiga olib keladi; rele faol bo'lmaganda sxema uziladi. Odatda Normally Closed(NC) kontaktlari o'rni faollashtirilganda kontaktlarning uzilishi sodir bo'ladi; rele faol bo'lmaganda sxema ulanadi. Barcha aloqa shakllari NO va NC ulanishlarining kombinatsiyasini o'z ichiga oladi.
Milliy releni ishlab chiqaruvchilar assotsiatsiyasi va uning avlodi, Rele va Switch Industry Assotsiatsiyasi relesi va viklyuchatellarda joylashgan 23 ta alohida elektr aloqa shakllarini belgilaydi. Ulardan quyidagilar tez-tez uchrab turadi:
uz.wikipedia.org