Rashed Al-Khuzai
Shahzoda
Rashed Al-Khuzai -siyosiy arbob, (arabcha: الأمير راشد الخزاعي), toʻliq ismi shahzoda Rashed bin shahzoda Khuzai bin Durgham bin Fayad bin shahzoda Mustafo bin Salama al-Fraihat (1850-1957-yillarda), sunniy islomiy siyosiy arbob boʻlib faoliyat olib borgan. 1937-yilda u Ajloun inqilobini arablarning mustamlakachilarga qarshi jangari guruhini tashkil etish orqali boshlaydi. 1957-yilda vafot etgunga qadar u Shayx Izzad-Din al-Qassam bilan aloqador boʻlib kelgan.
Aljoun tarixi
Turk imperiyasi (Usmoniylar) Marj Dabek jangida mamluklar ustidan gʻalaba qozonishidan oldin Ajlun togʻi (arabcha Jabal Ajloun) Iordaniya va Falastinning bir qismini nazorat qilgan amirliklar uchun tayanch boʻlgan. Knyazlik va uning hukmdorlarining kuchliligi Usmonlilarning 1517-yilda Ajlounni Ajloun amirligi (sanjak) deb nomlashiga olib kelgan edi.
Kufranjah shahri mintaqani yuzlab yillar davomida boshqargan va Levantga ziyoratchilarni himoya qilgan al-Fraihat oilasi orqali qabila va amirlik boshqaruvining markazidir. Ajloun viloyati va shahzoda Rashed Al-Khuzai Falastin Ozodlik Tashkiloti rahbariyatiga tanish. Iordaniya aoshemitlar qirolligidagi Ajloun shahri ozodlik harakatlarini taʼminladi. Sharqiy lordaniya amirligining 1920-yilda tashkil etilgan hukumati mustamlakachilikka qarshi ravishda kurashdi.
1920-yilgacha Ajloun amirligi janubiy Levant (lordaniya va Falastinning bir qismi) hukmdori Usmonli sultoni shahzoda Rashid bin Khuzai Alfraihat tomonidan boshqarilgan. 1920-yilda Ajloun gubernatorligi tashkil etilishidan oldin Rashid Ali Niyoziy Al-Talni gubernator, Abdulla Rahani esa xavfsizlik va politsiya boshligʻi etib tayinladi, al-Khuzai shahzoda sifatida Usmonli sultonining vakili boʻlgan edi. 1517-yilda sandjakda Usmonlilar hukmronligi boshlanishida Ajloun tarkibiga Xuran tekisliklari, hozirgi Iordaniya va Nablus shahri hududiga kiradi. Al-Khuzai Ajloun tog‘i shahzodasi, Ajlounning otasi, (1937-yil) Ajloun inqilobining otasi va Ajlunning cho‘qintirgan otasi sifatida tanilgan.
Iordaniya shahzodasi
Al-Xuzay 1850-yilda Kufranjeda shahzoda Xuzay bin Durgʻom bin Fayyod bin shahzoda Mustafo bin Salama Al-Frayxatning oʻgʻli boʻlib tugʻilgan. Uning ota-bobolari bu hududni avlodlar davomida boshqargan va u Ajlun togʻini poytaxt qilgan. Hududga Houran tekisliklari, Duraa, Irbid, Jerash, Ajlun va Nablus shahri kirgan.
U Britaniya mandati va uning ittifoqchilari koʻmagida Transjordaniyani oʻrnatgan qirol Abdulla I oldida janubiy Levantni boshqargan. Al-Khuzaining oilasi savodxonlik va diniy taʼlim orqali Ajloun urugʻini boshqarishga eʼtibor qaratgan. U taʼlimni otasi shahzoda Khuzaining uyida olgan, u maʼmuriy yigʻilish joyi boʻlgan. Minglik qoʻshinga qoʻmondonlik qilgan shahzoda Khuzai al-Adavn qabilasi bilan ittifoq tuzgan, Al-Fraihat qal’asi 1922-yilgacha Iordaniya valiahd shahzodasi Abdulloh I rahbariyati tomonidan egallab olingan va Alrobod va (keyinchalik) Ajloun qal’asi deb oʻzgartirilgunga qadar oʻsha qabila tomonidan ushlab turilgan. Al-Khuzai Liviyada Umar Muxtorning Italiya mustamlakachiligiga qarshi inqilobini moliyaviy, oʻq-dori va qurol-yarogʻ va ishchi kuchi bilan taʼminlash orqali qoʻllab-quvvatlagan yagona iordaniyalik boʻlgan.
Diniy birligi
Usmonlilar imperiyasining oxiriga yaqin Livan va Suriyada diniy nizolar avj olganida, al-Khuzai nasroniylarni qochqinlarni qabul qildi va sharqiy Iordaniyadagi nasroniylarni himoya qildi. U nasroniyga qaratilgan har qanday tajovuz yoki haqorat unga, uning qabilasiga va uning hukmronligi ostidagi barcha qabilalarga qilingan hujum deb hisoblanishini va jazolanishini aytadi. Al-Khuzai 1887-yilda Rim papasidan sovgʻa oldi, u birinchi arab rahbari edi. U va Misrlik Muhammad Ali Usmonli sultoni tomonidan posho unvonini bergan yagona ikki rahbardan biri boʻlgan.
Falastin va surgun
1920-yilda Sharqiy Iordaniya amirligi tashkil topgunga qadar va mahalliy hukumatlar (masalan, Ajloun hukumati) paydo boʻlgunga qadar al-Khuzai Xuron, Irbid, Ajlun, Jarash tekisliklari va Nablus shahrini boshqargan. U 1935 va 1936-yillarda Falastin inqiloblarini qoʻllab-quvvatlagan edi, isyonchilarni himoya qilgan va taʼminlagan va boshqa Falastin yetakchilari bilan ham uchrashgan.
Al-Khuzai tarafdorlari qirol Abdulla I boshchiligidagi Iordaniya rejimiga va uning pozitsiyalarini bombardimon qilgan va koʻplab tarafdorlarini oʻldirgan Britaniya mandatiga qarshi chiqdi. 1937-yilda al-Khuzai va 1937-yilda Iordaniyaning bir guruh iordaniyalik rahbarlari Iordaniyadan Saudiya Arabistoniga joʻnab ketishdi. Taxminan sakkiz yil podshoh Ibn Saudning mehmoni boʻlganidan soʻng, ularni Iordaniya qabilalari, arab isyonchilari va millatchilar kutib olishadi. Al-Khuzai surgun paytida tarafdorlari Iroqdan olib kelingan Iordaniya neft quvurini portlatib yuborishgan. 1982-yil Livandagi urushda bir qator falastinlik partizanlarning choʻntaklarida oʻq-dorilari bilan al-Khuzaining ham suratlari bor edi.
Millatchilik
Al-Khuzai Irdaniya milliy konferensyasini oʻtkazishni taklif qildi, u 1928-yilda unga rahbarlik qildi. U Falastinni yahudiylarga berishga qarshi edi va sharqiy Iordaniyadagi xoinlar va Falastinga vositachilik qilishni istagan arab rahbarlariga qarshi chiqdilar.
Oʻlim va meros
1957-yilda Kufranjehda vafot etganva uning sheʼrlar uni xotirlagan.
Manbalar
Yana qarang
uz.wikipedia.org