Quvonch
Quvonch — bu qoniqish, zavqlanish, quvnoq kayfiyat va baxtning ichki tuygʻusi, mehrli murojaatni bildiradi. Bu insonning ijobiy ichki motivatsiyasi. Quvonch qaygʻuning teskarisi hisoblanadi. Xursandchilikni qoniqish va zavqdan ajratish mumkin. Quvonch, „yuqori“ tuygʻu sifatida, aksincha, „qoniqish“ — „tana“ ruh bilan, zavq esa, „sezgi, reaksiya“ sifatida tana bilan bogʻliq. Quvonch shakllariga koʻra tafakkur quvonchi, harakat quvonchi, qaygʻu quvonchi, muloqot quvonchi, bilim quvonchi, goʻzallik quvonchi, hayot quvonchi va baʼzan ikkinchisi bilan bogʻliq sababsiz quvonch bor.
Madaniyatda quvonch
Quvonch dunyoning lingvistik rasmidagi eng muhim madaniy tushunchalardan biridir. Dastlab, quvonch hissi oʻziga xos tushunchalar — narsalar, yoki ijobiy his-tuygʻularni keltirib chiqaradigan hodisalar (ovqat, goʻzallik, bayram, dam olish) orqali ifodalangan. Xursandchilik zavq bilan bogʻliq boʻlganidek, istak bilan ham bogʻliq. Koʻpgina Yevropa tillarida nasroniylikning paydo boʻlishi bilan „quvonch“ tushunchasi xayrixohlik, mehribonlik, xotirjamlik tushunchalari bilan birlashib ketdi.
Bolada quvonch hissini rivojlantirish
Carol E. Izard differensial his-tuygʻular nazariyasini yaratuvchilardan biri, hissiyotlar evolyutsiyasi boʻyicha juda koʻp yangi eksperimental maʼlumotlarni tahlil qilgandan soʻng, bolada quvonch tuygʻusini rivojlantirish jarayoni bolada quvonch hissini rivojlantirish jarayonidan biroz boshqacha davom etishini yozadi. Ota-onalar bolaga quvonch haqida „oʻrgata“ olmaydilar, ular faqat bolani koʻngil ochishlari va xursand qilishlari, quvonch hissini uygʻotishga yordam beradigan oʻyinlarga jalb qilishlari mumkin. Bunday quvonchli tajribalar bolaning normal rivojlanishi uchun juda muhimdir, lekin ular qisqa muddatli va uning atrofidagi odamlarning maʼnaviy saxiyligiga bogʻliq. Ota-onalar bolaga bu tuygʻuni bilvosita boshdan kechirishlariga imkon berib, quvonchini baham koʻrishlari kerak, ammo oxir-oqibat inson oʻzi uchun quvonchni kashf qilishi kerak. Shundagina bu uning turmush tarzining bir qismiga aylanadi.
Xursandchilikni boshdan kechirish qobiliyati individualdir va genetik omillarga bogʻliq. Baʼzilarda quvonch hissi yuqori chegarada boʻladi va bu ularning qanchalik baxtli, xavfsiz va ishonchli his qilishlariga bevosita taʼsir qiladi. Zero, insonning xushchaqchaqligi koʻp jihatdan uning atrofidagi odamlarning munosabatini belgilaydi. Boshqa odamlar, aksincha, quvonchni his qilish qobiliyatiga ega emas va shuning uchun bunday odamlarda quvonchni uygʻotish chegarasi pastroq boʻladi.
Margaret Washbern kulgi boʻyicha oʻz tadqiqotida oʻz mavzularida sezilarli individual farqlarni aniqladi. U bolalarga turli ogohlantirishlarni taqdim etdi va ularning reaksiyalarini qayd etdi. U kuzatgan toʻrtta bola 12 haftaligida birinchi marta kulgan, bir bola esa 52 haftalikgacha kulishni uddalay olmagan.
Bolalar ajoyib ijodiy qobiliyatga ega, ular qoʻlidagi har qanday obyektni oʻyinchoqqa, quvonch manbaiga aylantira oladilar. Bolada quvonchni uygʻotish orqaligina bu tuygʻu rivojlanayotganiga, bolaning hayoti yetarlicha quvonchli tajribalarga toʻla ekanligiga ishonch hosil qilish mumkin.
Moore, Underwood va Rosenxan tomonidan olib borilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, quvonchni boshdan kechirish altruistik xatti-harakatlarga yordam beradi, qaygʻuni boshdan kechirish esa aksincha taʼsir qiladi. Huddi shu tadqiqotchilar ijobiy his-tuygʻular fikrlash, yodlash samaradorligini oshirishi va muammolarni hal qilishga ijodiy yondashishga hissa qoʻshishini aniqladilar .
Katta yoshdagi quvonch hissini rivojlantirish
Tuygʻularni psixofiziologik oʻrganishdagi qiyinchiliklardan biri hissiyotlarni faollashtirish muammosida yotadi.
M. Rusalova tomonidan olib borilgan tadqiqotda taʼkidlanganidek subyektlardan quvonchli vaziyatni tasavvur qilish va ruhiy jihatdan boshdan kechirish soʻralgan va ular buni boshdan kechirayotganda, eksperimentchilar yurak urish tezligini oʻlchagan va yuz mushaklarining elektr potensialidagi oʻzgarishlarni qayd etgan. Mavzular quvonchli vaziyatni tasavvur qilganda, ular yurak urish tezligining sezilarli darajada oshishini va yuz mushaklarining faolligini koʻrsatdilar. Kutilganidek, quvonchning mimik ifodasi bilan bogʻliq boʻlgan mushaklarda faoliyatning oʻzgarishi qayd etildi.
Rusalovadan soʻng, Shvarts oʻzlarini baxtli, qaygʻuli yoki gʻazablanishga harakat qilishlari kerak boʻlgan subyektlarning elektromiografik javoblarini solishtirdi. Mushak potensiallari bir his-tuygʻudan ikkinchisiga sezilarli darajada oʻzgarishi aniqlandi. Shuningdek, sogʻlom odamlarda ruhiy tushkunlik bilan solishtirganda, quvonchli va oddiy vaziyatlarni boshdan kechirish paytida mushaklar faolligi profillari oʻxshashlik tendensiyasini koʻrsatishi aniqlandi.
Avril vegetativ nerv sistemasidagi quvonchli va qayg‘uli kechinmalar natijasida yuzaga kelgan o‘zgarishlarni o‘rganib chiqdi va qayg‘uni o‘yin-kulgidan ajratib turuvchi to‘rtta fiziologik ko‘rsatkichni aniqladi, biroq bu ko‘rsatkichlardan faqat bittasi — tartibsiz nafas olish quvonchli holatni nazorat hissiy holatdan ajratib turdi. Muallif shunday xulosaga keldiki, nafas olishdagi o‘zgarishlar quvonch hissiga, yurak-qon tomir tizimidagi o‘zgarishlar esa qayg‘u hissiyotiga ko‘proq xosdir.
Quvonch va uyqu oʻrtasidagi bogʻliqlik
Britaniya Kolumbiyasi universiteti tomonidan olib borilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, agar odamlar koʻproq uxlasalar, salbiy va ijobiy hodisalarga yaxshi munosabatda boʻlishadi. 33 yoshdan 84 yoshgacha boʻlgan 2000 ga yaqin amerikalik kattalar ishtirokidagi soʻrov maʼlumotlaridan foydalanilgan. Ishtirokchilardan uyquning davomiyligi, kundalik stress va ijobiy va salbiy voqealar tajribasi haqida ketma-ket sakkiz kun soʻralgan. Uyquning miqdori va quvonch hissi oʻrtasida bogʻliqlik aniqlandi — odam qanchalik kam uxlasa, shuncha kam ijobiy his-tuygʻularni boshdan kechiradi. Uzoqroq uxlash umumiy quvonch hissini oshiradi.
Manbalar
uz.wikipedia.org