Қырғыздар
Qirgʻizlar — turk urug‘laridan biri, Qirgʻizistonning asosiy aholisi (5 million kishi). Oʻzbekiston (511 ming kishi), Tojikiston (64 ming kishi), Rossiya Federatsiyasida (42 ming kishi, 1990-yillar oʻrtalari), shuningdek, Xitoyda (500 ming kishi, 2020) yashaydi. Qirgʻiz tilida soʻzlashadi. Dindorlari — sunniy musulmonlar.
Qirgʻiz nomi ilk bor geegun shaklida xitoycha „Xanshu“ („Xan sulolasi tarixi“; milodiy 1-asr) yilnomasida miloddan avvalgi 203 yilgi voqealar bayonida tilga olinadi. Qirgʻizlarning kelib chiqishi haqida turli qarashlar mavjud, xususan ularning Yenisey qirgʻizlari deb atalmish xalqdan tarqalgani masalasi munozarali. Qirgʻizlarning ilk etnik tarixi qad. qabila ittifoklari (hunlar, dinlinlar, saklar va usunlar) bilan bogʻliq. Turk xoqonligi va koʻchmanchi davlat uyushmalari davrida (6—10-asr), keyinchalik qirgʻizlar tarkibiga kirgan qabilalar Sayan-Oltoy, Irtish boʻyi, Sharqiy Tyanshanning turkiy aholisi orasida shakllanganlar. Qirgʻizlarning bir qismi 9—12-asrlarda, katta qismi esa oʻrta asrlar davomida gʻarbga koʻchib, Issiqkoʻl atroflari, Yettisuv havzasi, Tyanshan (Tangritog) yon bagʻirlari, Fargʻona vodiysining togʻoldi hududlari va Dashti Qipchoq oʻlkalariga borib joylashgan.
Qirgʻizlarning asosiy qismi Tyanshan va Issiqkoʻl oraligʻini makon tutib, bu yerdagi bir necha turkiy qabilalar bilan birgalikda hozirgi qirgʻiz xalqini tashkil qilgan. Qirgʻiz xalqi tarkibiga, shuningdek, Yettisuv va Movarounnahrning turkiy qabilalari, jumladan qarluqlar va uygʻurlar, keyinroq moʻgʻul qabilalari, 16—17-asrda esa kelib chiqishi qozoqnoʻgʻaylar bilan bogʻliq qabilalar kirgan. Qirgʻizlarning bir qismi boshqa turkiy xalqlarning etnogenezida qatnashgan. Xususan, 92 oʻzbek urugʻiga oid shajaranomalarning barchasida qirgʻiz etnonimi qayd qilingan. Shuningdek, Oʻzbekistonning bir necha viloyatlarida qirgʻiz nomi etnotoponim sifatida saqlanib qolgan.
Qirgʻizlar qoʻchmanchi va yarim koʻchmanchi chorvachilik, ayrim tumanlarda dehqonchilik bilan shugʻullangan.
Tarixi
Dini
Madaniyati
19 — asrning 2-choragigacha qirgʻizlar savodini, asosan, diniy madrasalarda oldi. 19-asrning 80-yillarida ilk bor rus maktablari ochila boshladi. 1940-yilda qizgʻiz alifbosi rus grafikasiga koʻchirildi. koʻplab oliy oʻquv yurtlari, laboratoriyalar va madaniyat mahkamalari ochildi. 1954-yili Qirgʻiz KSR i tashkil topdi. 20-asrlargacha qirgʻiz musiqasi folklorlik darajada boʻldi. Milliy musiqa asboblari: qoʻmuz, surnay, karnoy va boshqalar. 1930 — 40-yillarda musiqaviy ijodlari (opera, balet, simfoniya, v.x.) paydo boʻldi. 1939-yili toʻngʻich qirgʻiz operasi — „Aychurek“ namoyish etildi. 1930-yili milliy drama teatri tashkil tipdi. 1936-yili undan opera va balet teatri ajralib chiqdi. 1939-yili Kompozitorlar ittifoqi tashkil topdi. 1942-yili Frunzeda (Bishkek) kinoxronika studiyasi ochilib, u 1961-yili „Qirgʻizfilm“ kinostudiyasi deb ataldi. Studiya 1970 — 80-yillarda koʻpgina muoffaqiyatlarga erishdi.
Qirgʻiz milliy kiyimlari
Ak-kalpak.tebetey.chepken.
Ak-elechek.shookula.kiz.topu.j/b
Qirgʻiz oshxonasi
Qirgʻiz qabilalari
Chon bagish, teyit, munduz, kidirsha, noygut, kitay, qipchak, toolos, karabagish, bargi, joru, mungush, sari bagish, bugu va boshqalar.
Taniqli qirgʻizlar
Manbalar
uz.wikipedia.org