Qozog'istondagi millatlararo nizolar
Mojarolarning umumiy old shartlari
Urushdan keyingi birinchi millatlararo nizolar va to'qnashuvlar surgun qilingan xalqlar bilan bo'lgan.1932-1933-yillar Goloschekin islohotlaridan so'ng qozoqlar soni to'rt milliondan ikki millionga kamaydi,keng erlar va aholi punktlari bo'sh qoldi.1942-1944-yillarda bo'shatilgan joylarda ko'chirilgan va deportatsiya qilingan xalqlar: ingushlar,chechenlar,qrim tatarlari,koreyslar,malkarlar, kurdlar, turklar, qorachaylar, nemislar. Bundan tashqari, Qozog'iston aholisi Gulag, Karlag, Jazoir va boshqalarda yashaydi. b. ularning bir qismi keyinchalik Qozogʻistonda qolgan.
Urushdan keyingi yillardagi birinchi millatlararo mojarolar ham Xrushchevning bokira erlar dasturi bilan bog'liq edi.Bu davrda RSFSR va SSSRdan olti millionga yaqin rus va ukrainlar Qozogʻiston SSRga joylashdilar.Bu aholi orasida demografik nomutanosiblikni yuzaga keltirdi,mehnat va uy-joy bozorlarida raqobat kuchaydi.Bokira yerlar uchun yer olish qozoq xalqini an’anaviy chorvachilik bilan shugʻullanish imkoniyatidan mahrum qildi va moliyaviy ahvolining sezilarli darajada yomonlashishiga olib keldi.
Koʻpgina millatlararo nizolar mahalliy huquq-tartibot idoralari tomonidan jinoiy huquqbuzarliklar yoki odamlarning katta guruhlari tomonidan ommaviy bezorilik sifatida tasniflangan va ommaviy axborot vositalarida keng yoritilgan emas.Rasmiylar bunday hodisalarni jamoatchilikdan yashirishga harakat qildi.1992-yildan keyin barcha kichik to'qnashuvlar,asosan,kurdlar,chechenlar,lazgilar,avarlar,darginlar,uyg'urlar va boshqalarda keng tarqalgan shunday kichik xalqlarga qarshi qaratilgan.Etnik yo'nalishning o'zgarishi,bir tomondan, 1991-yildan boshlab emigratsiya va tabiiy pasayish tufayli mamlakatda ruslar, ukrainlar va nemislar ulushi va sonining keskin kamayishi bilan bog'liq bo'lsa, ikkinchi tomondan, yangi. titulsiz millat maqomi. Yangi maqom, hokimiyatdagi muhim o'rinni yo'qotish va qayg'u elementini yo'qotish vaqtida darhol sezildi.
Shu bilan birga,konfliktning etnik yo'nalishining o'zgarishi titulli millatning slavyanlardan qadimgi qozoqlarga o'zgarishi bilan bog'liq.Oʻtmishda kichik musulmon xalqlari oʻz pozitsiyalarini himoya qilish uchun qozoqlar bilan anʼanaviy hamkorlik qilib kelgan.Qozogʻiston mustaqillikka erishgandan soʻng bu guruhlar qarama-qarshi yoʻnalishda harakat qildilar.
Shu bilan birga,1991-yildan keyingi barcha holatlarda qozoqlar va kavkazlar,shuningdek,uygʻurlar oʻrtasida toʻqnashuvlar sodir boʻlganini ta’kidlash lozim.
Shu bilan birga, 1991-yildan buyon koʻplab millatlararo nizolar butun qozoq xalqining tajovuzkorligi bilan emas,balki ommaviy axborot vositalarida yoritishning yangi usuli,mustaqil ommaviy axborot vositalari va kommunikatsiyalarning paydo boʻlishi bilan izohlanadi.Ilgari Qozogʻistonda kichik millatlararo mojarolar boʻlgan,biroq (A.Shustovning 2009-yil 16-noyabrdagi ma’lumotlariga koʻra) unda Qozogʻistondagi ruslar va boshqa yevropalik etnik guruhlar qatnashmagan.
Qozogʻistonda qozoqlar va koreyslar,tatarlar,qirgʻizlar, oʻzbeklar va boshqa etnik guruhlar oʻrtasida jiddiy ommaviy etnik nizolar boʻlmagani,shuningdek,1991-yildan keyin ruslar,ukrainlar,belaruslar va nemislar bilan toʻliq nizolar boʻlmagani buning past darajada ekanligini koʻrsatadi. Qoʻshni Oʻrta Osiyo respublikalarida qozoq millatchilik gʻoyalari.Qozoq xalqining bunday bagʻrikenglik va bagʻrikenglik darajasi koʻp konfessiyali va koʻp millatli mamlakatda uzoq vaqt boʻlganligi,shuningdek,oʻz ona qozoq tilidan boshqa tilda soʻzlashuvchi qozoqlarning katta foizi, shuningdek qozoq etnik qozoqlarning foizi
Millatlararo munosabatlarni baholash
Qozog'istonda ko'plab millatlar yashaydi,turli manbalarda turli raqamlar, jumladan 140 ,130, 100.
2009-yil 26-oktabrda K.Saudabayev respondentlarning 86,7 foizi millatlararo munosabatlarni tinch va farovon,deb baholaganligini ta’kidladi.
Yana qarang
Havola
Manbalar
uz.wikipedia.org