Qo‘shbegi
Buxoro qoʻshbegi (
Buxoro qoʻshbegi ) (oʻzbekcha: Buxoro qo‘shbegisi, Qo‘shbegi[1]) — 1756—1920-yillarda Buxoro amirligida oʻzbek mangʻitlar sulolasi hukmronligi davrida davlat ishlarini boshqargan vazir va oliy mansabdor shaxs unvoniga mos keladigan unvon.
„Qoʻshbegi“ soʻzi turkiy tildan soʻzma-soʻz tarjima qilganda shtab, qarorgoh boshligʻi degan manoni anglatadi.
Buxoro amirligidagi unvon
Buxoro amirligida ikki qoʻshbegi,
Qoʻshbegi bolo (Oliy qoʻshbegi) va
Qoʻshbegi poyon (Quyi qoʻshbegi) ishlagan va ular davlatning ijro etuvchi hokimiyatiga ega boʻlgan. Bu ikki mansab favqulodda vaziyatlarda yoki mamlakatdagi urushlar paytida birlashtirilib,
Qulli qoʻshbegi (barcha qoʻshbegi) lavozimi oʻrnatildi.
Ayrim tarixchilar Qulli qoʻshbegiva oliy qoʻshbegi oʻrinlarini notoʻgʻri aniqlaganlar, ular oʻrtasida hech qanday farq koʻrmaganlar.
Qoʻshbegi bolo— Oliy qoʻshbegi
Amirlik poytaxtidagi oliy maʼmuriy hokimiyat mamlakatning birinchi martabali vakili va Buxoro shahrida boʻlmagan davrida amir oʻrinbosari boʻlgan qoʻshbegiga tegishli edi. Darhaqiqat, qoʻshbegi nafaqat poytaxt boshlig‘i, balki o‘ziga xos bosh vazir yoki sharq tili bilan aytganda, bosh vazir ham bo‘lgan. U amirlikning barcha maʼmuriy va xoʻjalik ishlarini boshqargan. Qoʻshbegi Buxoro viloyatini ham boshqargan. Shu bilan birga, barcha beklarning beklari — amirlik hududlari ham unga tobe edi. Barcha amaldorlarni u tayinlagan, faqat oliy mansabdor shaxslarni amirning oʻzi tayinlagan.
Amir nomiga kelgan barcha xabarlar, so‘rovlar qoʻshbegi idorasiga o‘tkazildi. Markaziy hukumatdan buyruq va ko‘rsatmalar idoradan kelardi. Qoʻshbegisiz birorta ham ish amir nazariga tushmadi. Qoʻshbegi amirga amirlikdagi ahvol haqida shaxsan hisobot berdi.
Kundalik hayotda uni Qoʻshbegi bolo (Oliy qoʻshbegi) deb atashgan, chunki u Buxoroning baland tepalikda joylashgan qoʻrgʻoni — Arkda yashab, ishlagan. Amir poytaxtni tark etgach, qoʻshbegi amir noibi sifatida hech qanday sharoitda Arkni tark etishga haqli emas edi.
Qoʻshbegi poyon — Quyi qoʻshbegi
Amirlikda qoʻshbegidan keyin ikkinchi eng muhim shaxs kundalik hayotda qoʻshbegi poyon (Quyi qoʻshbegi) boʻlgan, uni
Zakyatchi Kalyan — Zakotning oliy yigʻuvchisi yoki bosh zakyotchi deb ham atashgan. U Devonbegi unvoni bilan taqdirlangan. Qoʻshbegi poyon amirlikning markaziy moliyaviy qismiga, asosan, soliq — zakot va zarbxonaga rahbarlik qilgan. Barcha viloyat zakotchilari unga itoat qilganlar.
Qoʻshbegi poyon oʻz idorasi bilan Ark etagida joylashgan hovlida joylashgan boʻlib, shuning uchun uni quyi qoʻshbegi deb atashgan. Oliy qoʻshbegi boʻlmagan taqdirda, uning oʻrnini egallagan va mamlakatni tark etayotganda yoki amir ogʻir kasal boʻlganida ikkala qoʻshbegi ham hukumatga kirgan.
Qulli qoʻshbegi — hamma narsaning qoʻshbegi
Urushlar va favqulodda vaziyatlarda amirlikda qulli qoʻshbegi (barcha qoʻshbegi) lavozimi tashkil etilgan. Quli qoʻshbegiga yuklangan vazifalar oliy qoʻshbegilardan farq qilar edi, chunki u Quyi qoʻshbegi funksiyalarini ham bajargan. Masalan, Muhammadbiy (1870 — 1889), Ostonaqulbiy (1889 — 1910) va Nasrullabiy (1910 — 1917) kabi Qulli Qoʻshbegilar davri tashqi xavf va xalq g‘alayonlari tufayli amirlikda keskinlik bilan xarakterlanadi.
Buxoro qoʻshbeglari
Manbalar
Adabiyotlar
uz.wikipedia.org