Organik yarimoʻtkazgichlar
Organik yarimoʻtkazgichlar qattiq organik birikmalar boʻlib, tashqi kuchlar taʼsirida elektron yoki kovak oʻtkazuvchanlik xossasiga ega boʻlishadi.
Organik yarimoʻtkazgichlar toifasiga misol qilib organik boʻyoqlarni (masalan, metilen koʻki, ftalosianlar), aromatik birikmalar (naftalin, antrasen, violantren va boshqalar), shuningdek bir qator tabiiy pigmentlar (xlorofill, beta-karotin kabilar) ni aytish mumkin.
Organik yarimoʻtkazgichlar monokristallar, polikristallar yoki amorf plyonkalar koʻrinishida uchraydi.
Organik yarimoʻtkazgichlar bir qator oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlib, bu xossalari ularning strukturasi va molekulalararo kuchsiz oʻzaro taʼsir xarakteriga ega ekanligi bilan tushuntiriladi:
Organik yarimoʻtkazgichlarning qoʻllanilishi
Organik yarimoʻtkazgichlarni oʻrganish, murakkab tarkibli fizik-kimyoviy sistemalarda energiya hosil boʻlishi va u bilan bogʻliq boʻlgan jarayonlarni tushunishga yordam beradi. Ayniqsa, biologik toʻqimalarda kechadigan jarayonlarni bilish juda muhimdir.
Organik yarimoʻtkazgich moddalar
Tetrasen
Tetrasenning yana bir nomi naftasen (IYUPAK nomenklaturasi boʻyicha nomlanishi — 2,3-benzatrasen, tetrasiklo-oktadeka-1,3,5,7,9,11,13,15,17-nonaen) polisiklik aromatik uglevodorod. Xira zargʻaldoq rangdagi kukun koʻrinishida boʻladi.
Tetrasen organik unipolyar tranzistorlar va organik svetodiodlarda ishlatiladi. 2007-yil may oyida ikki yapon universiteti — Toxoku va Osaki Universiteti tadqiqotchilari tetrasenning bitta kristalidan tayyorlangan bipolyar tranzistor yaratishgani haqida xabar berishdi.
Tetrasenni, shuningdek, boʻyoqli lazerlarda aktiv muhit sifatida qoʻllaniladi.
Pentasen
Pentasen — polisiklik aromatik uglevodorod boʻlib, molekulasi 5 qator terilgan benzol halqalaridan iborat(\ref{fig:pentacene3d}-rasm). 2009-yilda skanerlovchi atom-kuch mikroskoplari yordamida molekulalarining batafsil kimyoviy strukturasi oʻrganilgan. Mikroskopda kuzatish oʻta yuqori vakuumda, 5 K temperaturada olib borilgan.
Pentasen plastik mikrosxemalarda yarimoʻtkazgich sifatida ishlatiladi.
Fizik xossalari:
Indol
Indol (benzoperril, 2,3-benzpirrol) — geterosiklik kondensirlangan aromatik birikma.
Karam hidini eslatuvchi rangsiz kristallar koʻrinishida uchraydi.
Indol yadrosi koʻplab tabiiy biokimyoviy birikmalar tarkibiga kiradi. Alohida modda sifatida esa bir qancha efir moylari, shuningdek, smola tarkibida uchraydi.
Indolni oʻrganish, oʻsimliklardan olinadigan boʻyoq modda — indigoni oʻrganishdan boshlangan. Indigoni oksidlash yoʻli bilan izatin, keyin esa indoksil olish mumkin. 1866-yilda Adolf fon Bayer rux changi yordamida indoksildan indolni hosil qilishga erishgan. 1869-yilda esa indolning kimyoviy strukturasi uchun rasmdagi formulani taklif qilgan.
Indolning baʼzi hosilalari XIX asr oxirlarigacha boʻyoq sifatida juda keng qoʻllanilgan. 1930-yillarda indol yadrosi juda koʻplab muhim alkaloidlar, aminokislotalar, auksinlar va boshqa biologik moddalar tarkibiga kirishi maʼlum boʻlganidan soʻng, unga boʻlgan qiziqish yanada kuchaydi.
Fizik xossalari Eruvchanligi:
Olinishi
Indol ikki xil usulda olinishi mumkin:
Organik svetodiodlar
Organik svetodiodlar (OLED) larni yaratish uchun yupqa plyonkali koʻp qatlamli strukturalardan foydalaniladi. Ushbu strukturalar bir nechta polimerlardan tashkil topgan boʻladi. Anodga musbat kuchlanish berilganda elektronlar oqimi qurilma orqali katoddan anodga tomon harakatlanadi.
Shu tariqa katod elektronlarni emission qatlamga uzatadi. Anod esa elektronlarni oʻtkazuvchanlik sohasi orqali qabul qilib oladi, boshqacha aytganda, anod oʻzidagi kovaklarni oʻtkazuvchanlik sohasiga beradi. Emission qatlam manfiy zaryad qabul qiladi, oʻtkazuvchanlik sohasi esa — musbat. Elektrostatik kuchlar hisobiga elektron va kovak bir-biriga tortiladi va rekombinatsiyalanadi. Bu jarayon katodga yaqin sohada yuz beradi. Chunki organik yarimoʻtkazgichlarda kovaklar elektronlarga nisbatan kattaroq harakatchanlikka ega. Rekombinatsiya natijasida elektron oʻz energiyasini yoʻqotadi. Bu esa koʻzga koʻrinadigan nurlar sohasida nurlanish hosil boʻlishiga sabab boʻladi. Shu sababli ham qatlam emission qatlam deb ataladi.
Organik svetodiodlarning afzallik tomonlari
Kamchiliklari
Yana qarang
Manbalar
Adabiyotlar
uz.wikipedia.org