Onomastika
Onomastika (yunoncha onomastikos—ismga bogʻliq,opot— ism)—1)tilshunoslikda otlar,ularning tarixi, tilda qoʻllanilishini oʻrganadi. 2). Onomiya turli xos nomlarga(antroponimiya, toponimika,etnonimiya va boshqalar)bo‘linadi.Osiyo xalqlarning oldingi joylashuvi,migratsiyalari,til va madaniy aloqalari,tillarning qadimgi holatini bilishga yordam beradi. Xalq og‘zaki ijodida, ayniqsa,dostonlarda aholining orzu-istaklari, maqsad-muddaolari,kasb-hunarlari,atrof-muhitga bo‘lgan qarashlari,qo‘shni(ba’zan aralash)xalqlar bilan munosabati va boshqa harakatlari atroflicha bayon etilgan. Xalq og‘zaki ijodidagi,jumladan,“Manas”dostonidagi onimlar qimmatli madaniy-tarixiy yodgorlikdir.
“ Manas”doston sifatida yaratilganiga koʻp asrlar oʻtgan boʻlsa baʼzi olimlarning fikriga koʻra,xalq boshidan kechirgan turli real voqealarda koʻplab xalqlar(qabilalar,urugʻlar,elatlar)ishtirok etgan va u bir davrda sodir boʻlgan.(o‘ziga xos otlar) ga boy.Doston onomastikasida qadimgi va keyingi davrlarda yaratilgan,bugungi kunda qo‘llanilgan otlar,ularning tizimlari,modellari va boshqa turlarini uchratish mumkin. Dostonning dostonga aylanishi munosabati bilan keyingi hikoyachilar xalq hayotidagi so‘nggi voqealarni rivojlantirib,boyitib,epik xarakterga aylantirib,yanada bezatib,umumlashtirgan.Natijada “Manas”ning Oʻ.xalq ijodi anʼanalari va badiiy tamoyillariga boʻysunib,estetik-axloqiy yoʻnalishlarga koʻra oʻzgartirildi(xalq etimologiyasi yoʻnalishiga koʻra)Oʻ.hudud va zamon nuqtai nazaridan oʻzgardi.asarni xalqqa yetkazishda badiiy vositalar vazifasini bajargan. Doston geografik yoki tarixiy asar emas,u epik ertakdir. Demak, “ Manas ”ning O ni epik (yoki badiiy she’riy) xos nomlar deb hisoblash mumkin. “Manas” trilogiyasining O‘zidan qirg‘iz o‘ziga xos nomlarining barcha tarmoqlari va tarmoqlari haqida ma’lumot olishingiz mumkin. Asarning o‘ziga xos nomlari, odatda, quyidagi guruhlarga bo‘linadi: toponimlar (joy va suv nomlari: Olti-O‘zen, Jet-Kait, Qaynar-Kashat, Kabakart, Oro-Töbe, Teniz-Nur), antroponimlar (odamlar nomlari). : Oqbalta, Basangqul, Dandan, Oshpur, Tobotoy, Tokotay, Un-duchak, Ushan), etnonimlar (xalq nomlari: alchin, katagan, oirot, targʻin, tirgʻot, uysun, shiytu, ezet), zoonimlar (hayvon nomlari: Aybanboz, Oqqula., Jeltaman, Qorasur, Kuuchablar - otlar va choparlar), mifonimlar, ayniqsa mifoantroponimlar (pir, payg'ambar, jin, dev va boshqa shunga o'xshash farishta nomlari: Azireil, Umay ene, Qizir, Qizir Ilyos), xrematonimalar (nomlari) : Akkelte, Aktinte.
Qirgʻiz xalqi oʻtmishda koʻchmanchi hayot kechirib,asosan chorvachilik bilan shugʻullangani uchun oʻz turar-joylari va yaylovlarini muntazam yangilab turganligi sababli “Manas”da Oʻrta,Sharqiy va Oʻrta Osiyo joy nomlari bilan chambarchas bogʻliq boʻlgan koʻplab toponimlar berilgan: Oltoy,Olti-Shaar,Gubi-Shamu.,Jarken,Kangay,Qora-Shaar, Koko-Nur,Manju,O'rkun Sari-Arka,Edil va boshqalar "Manas" dostonidagi har bir xos nom xalqning dunyoni bilish va idrok etish.Dostondagi onimlar qirg‘iz O‘ ning bebaho boyligi bo‘lib,undagi har bir xos nom xalq madaniyati yodgorligining o‘ziga xos qimmatli shakli hisoblanadi. “ Manastin ” O.turkologik yoʻnalishda(kontekstda)ham, umumiy Oʻ.fonida ham alohida oʻrin tutadi.
Ma'lumotnomalar
uz.wikipedia.org