OMON
OMON (ruscha: ОМОН – отряд мобильный особого назначения (Maxsus maqsadli mobil blok); avval ruscha: отряд милиции особого назначения (Militsiyaning maxsus boʻlinmasi) — Rossiya Milliy gvardiyasi tarkibidagi maxsus politsiya boʻlinmalari tizimi. Ilgari Sovet va Rossiya Ichki ishlar vazirliklari (MVD) tuzilmalarida faoliyat yuritgan. 1988-yilda Sovet Militsiyasining maxsus kuchlari boʻlinmasi sifatida tashkil etilgan boʻlib, 1991-yilda Sovet Ittifoqi parchalanishi paytida va undan keyin bir nechta qurolli toʻqnashuvlarda katta rol oʻynagan.
OMON Rossiya Milliy gvardiyasining yana bir maxsus politsiya boʻlimi boʻlgan SOBRga qaraganda ancha katta va yaxshi tanilgan. Zamonaviy sharoitda OMON politsiya guruhi yoki jandarmeriyaga oʻxshash harbiylashtirilgan kuch sifatida xizmat qiladi. OMON boʻlinmalari Belarus, Qozogʻiston, Tojikiston va boshqa postsovet davlatlarida ham mavjud. Biroq, baʼzi postsovet birliklari nomlari va qisqartmalarini oʻzgartirdilar. Rus tilida soʻzlashuvchilar OMON xodimlarini odatda
omonovtsy (ruscha: омоновцы) deb atashadi; birlik: omonovyets — ruscha: омоновец).
2016-yil 5-aprelda OMON Rossiyaning yangi tashkil etilgan Milliy gvardiyasi tarkibiga kirdi va oʻz faoliyatini Ichki ishlar vazirligi (MVD) tarkibida tugatdi. MVD Rossiya politsiyasi faoliyatini davom ettirmoqda.
Tarixi
Maxsus maqsadli militsiya boʻlinmalari 1919-yil 5-mayda Rossiya davlatida Sibir militsiyasi tarkibida tashkil etilgan. Buni Aleksandr Kolchak taʼkidlagan:
Bu militsiya boʻlinmalari ochiq urush oʻrnini partizan urushi egallagan joyda ishlagan. Otryad toʻrt piyoda va bitta otli vzvoddan iborat edi. Xodimlar soni 285 kishini tashkil etgan. Oʻsha kunlarda "omonovets" degan narsa yoʻq edi, shuning uchun bu boʻlinmalar "qoʻriqchilar" deb nomlangan.
Sovet OMONchilari 1979-yilda, 1972-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlari paytida Myunxen qirgʻini kabi terrorchilik hodisalari boʻlmasligini taʼminlash maqsadida 1980-yilda Moskvada boʻlib oʻtadigan Yozgi Olimpiada oʻyinlariga tayyorgarlik koʻrish maqsadida Sovet politsiyasining birinchi taktik boʻlinmasi tashkil etilgan paytda paydo boʻlgan. Keyinchalik, birlik yuqori xavfli hibsga olishlar, garovga olish inqirozlari va terror aktlari kabi favqulodda vaziyatlarda qoʻllanilishi kerak edi.
Hozirgi OMON tizimi ushbu guruhning davomchisi boʻlib, 1988-yil 3-oktyabrda Moskvada tashkil etilgan va „Militsiya maxsus otryadi“ deb nomlangan. Maxsus politsiya otryadlari koʻpincha Sovet Armiyasining sobiq askarlari va Sovet-Afgʻon urushi faxriylaridan iborat boʻlgan. OMON boʻlinmalari namoyishlarni va bezorilikni nazorat qilish va toʻxtatish, shuningdek, zoʻravonlik bilan bogʻliq favqulodda vaziyatlarga javob berish uchun politsiya vazifasini bajargan. Keyinchalik boʻlinmalar politsiyaning keng koʻlamli vazifalarini, jumladan, kordon va koʻcha patrul harakatlarini, hatto harbiylashtirilgan va harbiy uslubdagi operatsiyalarni oʻz zimmalariga olganlar.
2011-yilda Rossiyada politsiyasi islohotidan soʻng, Rossiya OMON boʻlinmalari nomini oʻzgartiruvchi maxsus maqsadli jamoalar (KON), OMSN (SOBR) esa maxsus maqsadli guruhlar (KSN) deb oʻzgartirilishi kerak edi. Rossiya hududlarida ham hududiy OMON va OMSN boʻlinmalarini oʻz ichiga olgan tezkor qoʻshinlarni joylashtirish uchun maxsus maqsadli markazlar tashkil etilishi eʼlon qilindi. Aslida, barcha politsiya maxsus (maxsus moʻljallangan) boʻlinmalari Ichki ishlar vazirligi — MVDning Tezkor spestnaz va aviatsiya qoʻshinlari markazi (Rossiya tsentr spetsialnogo naznacheniya sil operativnogo reagirovaniya i aviatsii MVD) qoʻmondonligi ostida birlashtirildi.
2012-yil yanvar oyida Rossiyaning OMON nomi Otryad Militsii Osobogo Naznacheniya (Maxsus maqsadli militsiya boʻlinmasi) qisqartmasi saqlanib qolgan holda Otryad Mobilniy Osobogo Naznacheniya (Maxsus maqsadli mobil boʻlinma) deb oʻzgartirildi.
Sovet OMON faoliyati
Sovet Ittifoqidan keyingi OMON faoliyati
Chechenistondagi mojaro
OMON 1994—1996-yillardagi Birinchi Chechen urushida faol ishtirok etgan, unda OMON koʻpincha turli xil xavfsizlik va yengil piyoda askarlari rollarida, xususan, mashhur „tozalash“ (zachistka) operatsiyalarida ishlatilgan. Urushdan oldin Chechenistonning ayirmachi hukumati boʻlgan Ichkeriya Chechen Respublikasi Ichki Ishlar Vazirligiga (MVD) tegishli OMON tuzilmasi ham mavjud edi. Mustaqil Chechenistonda urushdan oldin OMON bataloni boʻlgan, lekin u jangovar tayyorgarlikdan oʻtmagan va parchalanishdan oldin uyushgan kuch sifatida muhim rol oʻynamagan. Qurolli toʻqnashuv paytida Rossiyaning deyarli har bir shahri muntazam ravishda uch yoki toʻrt oylik gastrol safarlariga militsiya guruhlarini, koʻpincha OMON aʼzolarini joʻnatib turardi. Chechen Respublikasining Moskvaparast maʼmuriyati ham oʻzining OMON otryadlarini tuzgan. 1996-yil fevral oyida Novosibirskdan kelgan oʻttiz yetti nafar rus OMON zobitlari Kizlyar-Pervomayskoye garovi inqirozi paytida chechen jangarilari Salman Raduyev va Xunkar-Pasha Israpilovga taslim boʻlishgan.
OMON Ikkinchi Chechen urushida ham qatnashgan. OMON kuchlari mojaroda jiddiy yoʻqotishlarga duch kelgan, jumladan, 2000-yil mart oyida Berezniki va Permdan koʻplab harbiy xizmatchilarning oʻlimi (jumladan, toʻqqiz nafari qoʻlga olingan va qatl etilgan), 2000-yil iyulida Argun shahrida kamida yigirma besh rusning oʻlimiga sabab boʻlgan xudkush portlash. Chelyabinskdagi OMON bazasi va 2002-yil aprelda Grozniy markazida yigirma bir chechen OMON askarini oʻldirgan mina hujumi ham yoʻqotishlarga kiradi. Chechenistonda nazorat va tartib-intizom shubhali boʻlib qolgan. U yerda OMON aʼzolari bir qancha halokatli hodisalarni sodir etgani maʼlum. 2000-yil 2-martda Podolskdan kelgan OMON Sergiyev Posaddan Grozniydagi OMON kolonnasiga hujum qilganda kamida yigirma kishi halok boʻlgan. Boshqa voqealar qatorida, 2000-yil noyabr oyida bir necha chechen OMON harbiy xizmatchilari Grozniyda rus harbiy xizmatchilari tomonidan oʻgʻirlab ketilgan va qatl etilgan. Checheniston OMON aʼzolari Checheniston va Ingushetiya chegarasida ingush politsiyasi bilan otishmada qatnashgan, natijada sentyabr oyida sakkiz kishi halok boʻlgan. 2006-yilda Ramzan Qodirov nazoratidagi mahalliy OMON Grozniydagi Kakiyevning Spetsnaz GRU harbiy qismiga qarashli bir guruh raqib chechenlar bilan toʻqnashib ketdi, natijada 2007-yilda kamida besh kishi halok boʻldi.
OMON tez-tez mojarolar davomida inson huquqlarini qattiq poymol qilishda jumladan, tinch aholini oʻgʻirlash, qiynoqqa solish, zoʻrlash va oʻldirishda ayblangan. 2000-yilga kelib, Chechenistondagi xalqaro tashkilotlar tomonidan qayd etilgan bunday jinoyatlarning asosiy qismi OMON tomonidan yoki uning ishtirokida sodir etilgan. Moskva viloyatida OMON 1995-yil aprel oyida Samashki qishlogʻida boʻlib oʻtgan hujumda ishtirok etdi, bu yerda federal MVD kuchlari tomonidan olib borilgan keng koʻlamli shafqatsiz tozalash operatsiyasi paytida 300 ga yaqin tinch aholi halok boʻldi. 1999-yil dekabr oyida yoʻlni toʻsib qoʻyish punktida boʻlgan nomaʼlum OMON aʼzolari Grozniy qamalidan qochgan qirqqa yaqin qochqinni otib oʻldirdi. Sankt-Peterburglik OMON 2000-yil fevralida Novye Aldi qirgʻini ortida turgan boʻlib, unda kamida oltmish nafar tinch aholi oʻgʻirlab ketilgan, keyin esa Grozniy qulagandan keyin rus qoʻshinlari tomonidan oʻldirilgan; bir ofitser, Sergey Babin 2005-yilda ish boʻyicha jinoiy javobgarlikka tortilishi kerak edi, biroq u gʻoyib boʻldi. 2006-yil aprel oyida Inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudi Rossiyani 2000-yil mart oyida Grozniyda rus OMON tomonidan xavfsizlik tekshiruvi chogʻida hibsga olinganidan soʻng bedarak yoʻqolgan chechen Shaxid Baysayevning majburan gʻoyib boʻlishida aybdor deb topdi. 2007-yilda Xanti-Mansi avtonom okrugi OMON zobiti Sergey Lapin 2001-yilda Grozniyda chechen yigitini oʻgʻirlab ketish va qiynoqlarga solish aybi bilan hukm qilingan. Chechenistondagi mojaro bilan bogʻliq voqeada, shuningdek, OMONning bir necha zobitlari 2007-yil may oyida Stavropolda mahalliy chechenni irqiy sabablarga koʻra oʻldirishda yordam berish orqali etnik zoʻravonlik toʻlqinini boshlaganlikda ayblangan.
Iagova Shohidlarini taʼqib qilish
2021-yilda OMON xodimlari Irkutskdagi Iagovaning Shohidlarini boshqa aʼzolar haqida maʼlumot berish maqsadida qiynoqqa solishgan.
Rossiya-Ukraina urushi
Baʼzi OMON boʻlinmalari 2022-yilda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishida qatnashgan, u yerda ular Kiyev qoʻlga kiritilgandan keyin tartibsizliklarni tarqatish va fuqarolar tartibsizliklarini nazorat qilish uchun rejalashtirilgan edi. Kiyevni qoʻlga kirita olmaganligi sababli, SOBRning baʼzi missiyalari keraksiz boʻlib qoldi, ular harbiy janglarda qatnashishdi va uning bir qismi harbiy harakatlar paytida halok boʻldi yoki Ukraina Qurolli Kuchlari tomonidan asirga olindi.
Bir guruh OMON zobitlari Ukrainada jang qilishdan bosh tortgani uchun ishdan boʻshatilganidan keyin noqonuniy ravishda ishdan boʻshatilganI uchun sudga murojaat qilmoqda. 2022-yil 28-sentabr kuni Ukraina Bosh prokurori va Ukraina Milliy politsiyasi OMON va Rosgvardiya xodimlarining Hostomel jangi vaqtida tinch aholiga qarata oʻq uzgani aks etgan videokuzatuv tasvirlarini eʼlon qildi.
Rossiya
Rossiyada har bir viloyatda, shuningdek, koʻplab yirik shaharlarda OMON boʻlimi mavjud. 2016-yildan boshlab OMON boʻlinmalari oʻzining hududiy okrug qoʻmondonliklari tarkibida toʻgʻridan-toʻgʻri Milliy gvardiya kuchlari qoʻmondonligiga boʻysunadi va ular Ichki ishlar vazirligining politsiya kuchlarini qoʻllab-quvvatlash maqsadida joylashtirilishi kutilmoqda. Turli manbalardan olingan maʼlumotlarga koʻra, 1990-yillarda mamlakat boʻylab aholi punktlari va transport markazlarida 10 500 dan 15 000 gacha OMON aʼzolari boʻlgan. 2007-yilga kelib ularning soni rasman butun mamlakat boʻylab 20 000 ga koʻtarildi; Rossiyadagi eng yirik OMON boʻlinmasi — Moskva OMON, 2000 dan ortiq aʼzoga ega. Aksariyat OMON zobitlari taxminan qirq besh yoshda nafaqaga chiqadilar. Ularga baʼzan xizmatlari uchun ham haq toʻlanmagan. Masalan, 2001-yilda Moskvadagi ellikka yaqin OMON aʼzosi Chechenistondagi bir oylik jangovar harakatlar uchun maosh olmaganliklarini daʼvo qilib sudga murojaat qilgan. OMON aʼzolaridan yuqori xavfli vaziyatlarda, ayniqsa Chechenistonda va Shimoliy Kavkazning boshqa joylarida foydalanish koʻpincha guruh aʼzolarini janglarda yoʻqotishiga olib keladi.
Uskunalar
OMON guruhlari AK-74 avtomati, AKS-74U karabinli avtomati, 9A-91 ixcham avtomati va PP-19 Bizon avtomati, Makarov toʻpponchasi, Stechkin avtomati va MP — 443 Grach yoki GSh-18ni oʻz ichiga olgan keng turdagi oʻqotar qurollardan foydalanadi. OMON boʻlinmalari odatda maxsus operatsiyalar paytida va urush zonalarida Rossiya Yengil piyoda askarlari tomonidan qoʻllaniladigan boshqa qurollardan foydalanishi mumkin, masalan: PK pulemyoti, GP-25 avtomati yoki GM-94 nasosli granata otish moslamasi, RPG seriyali granata otish moslamalari va Dragunov va Vintorez oʻq otish uchun moʻljallangan miltiqlar. Chiqarilgan himoya vositalarining turi Milliy gvardiyaning oddiy boʻlinmalari bilan taqsimlanadi. Bagariy zirhlari eski Kora-Kulonning oʻrnini bosadigan oddiy koʻrinishdir, ZSH 1-2 esa chiqarilgan asosiy kaska boʻlib, eski Kolpak faqat qoʻzgʻolon paytida ishlatiladi. Ularni baʼzan „OMON askarlari“ deb ham atashadi.
Tartibsizlik politsiyasi sifatida OMON koʻpincha oʻzini himoya qilish va boshqalarga hujum qilish uchun maxsus jihozlardan foydalanadi. Qoʻzgʻolon vositalari odatda shaxsiy zirh, tayoqlar, qoʻzgʻolon va taktik qalqonlar va qoʻzgʻolon kasklarini oʻz ichiga oladi. OMON shuningdek, suv toʻplari, qalampir purkagichi, koʻzdan yosh oqizuvchi gaz, shimgichli granatalar, toʻpponchalar, miltiqlar va rezina oʻqlar, shovqinli granatalar va uzoq masofali akustik qurilmalarni oʻqqa tutuvchi maxsus qurollarni ham qoʻllaydi.
Transporti
OMON avtomashinalariga maxsus jihozlangan furgonlar, avtobuslar va har xil turdagi yuk mashinalari (koʻpincha zirhli va baʼzan oʻrnatilgan pulemyotlar bilan jihozlangan), shuningdek GAZ Tigr, BTR-60, BTR-70 va BTR-80 kabi cheklangan miqdordagi zirhli transport vositalari kiradi.
Xizmat kiyimlari
OMONning bosh kiyimlari qora beretlar deb ataladi, ular dengiz piyodalarida ham foydalaniladi.
RosGvard tarkibiga kiruvchi OMON ATACS LE koʻk/kulrang formaga oʻtmoqda, ammo birliklar hali ham anʼanaviy Noch-91 formasida qora, koʻk yoki kulrang Tigerstripe kamuflyajida koʻrinadi. Rossiya armiyasi va ichki qoʻshinlarining turli xil kiyimlari koʻpincha (qora) balaklava niqoblari va / yoki dubulgʻalari bilan ajralib turadi.
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org