Oltoy oilasi
Oltoy tillari — turkiy tillar, moʻgʻul tillari va tungus-manjur tillarini ularning kelib chiqishi bir degan taxmin asosida birlashtiradigan tillar makrooilasini bildiruvchi shartli termin. Ayrim olimlar ushbu makrooilaga koreys va yapon tillarini ham kiritganlar. "Oltoy" atamasi ushbu tillarning ehtimoldagi qadimiy vataniga ishoradir.
G. Ramsted, N. N. Poppe, Ye. D. Polivanov, V. L. Kotvich, M. Ryasyanen kabi turkiyshunoslarning asarlarida turli davrlarda turlicha nuqtai nazardan isbotlashga harakat qilingan oltoy nazariyasining kelib chiqishiga quyidagi omillar sabab boʻlgan: sanab oʻtilgan til oilalaridagi anchagina umumiy leksika; soʻzning tovush tarkibidagi, fonetik va morfologik qurilishidagi oʻxshashliklar (singarmonizm va agglyutinatsiya); soʻz yasalishi va sintaksis sohasidagi kategoriyalarning struktura va mazmun jihatdan bir xilligi yoki oʻxshashligi va boshqa Shuningdek, deyarli barcha Oltoy tillarida maxsus soʻroq yuklamalari mavjud, old qoʻshimcha (prefiks)lar qoʻllanmaydi, egalik kategoriyasi taraqqiy etgan, ravishdosh va sifatdoshlarning qoʻllanish doirasi keng va h.k.
Biroq 20-asr 50-yillarida toʻplangan materiallarni yoppasiga oʻrganishdan shu narsa maʼlum boʻldiki, sonlar, tana aʼzolari, yil fayellari va sutka boʻlaklari, osmon jismlari, ob-havo hodisalari nomlari kabi asosiy lugʻaviy guruhlar sohasidagi oʻxshashliklar foizi juda past ekan. Bu holat oltoy bobotilining mavjud boʻlganligini shub-ha ostida qoldiradi.
Oltoy tillarining qarindoshligi haqidagi faraziyani, bir tomondan, materiallar yetarli boʻlmaganligidan, isbotlangan deb hisoblab boʻlmaydi; ikkinchi tomondan, tavsiya etilgan koʻplab chogʻishtirishlarning ishonarliligi tufayli, asossiz, puch deb ham boʻlmaydi. Bu masalani chuqur oʻrganish va uzil-kesil hal qilish oltoyshunoslikning dolzarb vazifalaridandir.
Oltoy tillari — Osiyo va Sharqiy Evropada, Balkandan Magadan viloyatigacha va Taymardan Eron va Ryukyu orollarigacha tarqagan, 60 ga yaqin tillardan iborat.
Oltoy tillarida gaplashuvchi xalq soni taxminan 380 million kishi (2004 yilgi sanoq boʻyicha). Tashkil qiluvchi til butoqlari genetik yaqinligi isbotlanmagan: ayrim olimlarning fikricha, ular qadimgi davrdagi tillarning tarang aloqalaridan olingan.
Keng tarqalgan taxmin boʻyicha, oltoy tiliga turkiy tillari, mo'g'ul tillari, Tungus-manchjur tillari, maksimal darajada koreys tili yapon-ryukyu tillari kiradi.
Glottoxronologiya maʼlumotlari boʻyicha, qadimgi oltoy tilining boʻlinishi miloddan avvalgi 5000-yil avval tarqagan.
Manbalar
uz.wikipedia.org
Sun'iy intellekt javobi:
Oltoy oilasi haqida quyida batafsil ma'lumot beraman.
Oltoy oilasi haqida umumiy ma'lumot
Oltoy oilasi – O‘zbekistonning tog‘li hududlarida yashovchi qadimiy turkiy qabilalardan biri. Ular asosan Oltoy tog‘lari atrofida yashab, boy madaniyat va an’analarga ega. Oltoy nomi “oltoy” so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, buning ma’nosi “oltin tog‘” deganidir. Bu hududda ko‘plab qimmatbaho metallar, ayniqsa oltin qazib olinadi.
Tarixi
Oltoy qabilalarining tarixi juda qadimiy bo‘lib, ular turkiy xalqlarning asosiy ajdodlaridan sanaladi. Tarixiy manbalarda Oltoy xalqlarining qadimgi davrlarda turli davlatlar tarkibida yashagani haqida yozilgan. Ular ko‘plab ko‘chmanchi turkiy qabilalar bilan birga yashashgan va o‘z madaniyatini saqlab qolgan.
Madaniyat va urf-odatlar
Oltoy oilasining madaniyati boy an’analar, urf-odatlar va folklorga boy. Ular tuproq va tog‘larga katta hurmat bilan qarashadi. Maxsus marosimlar, bayramlar, raqs va qo‘shiqlar orqali o‘z madaniyatlarini ifodalaydilar. Shuningdek, Oltoy musiqasi va qo‘shiqlari ko‘plab boshqa turkiy xalqlarda ham mashhur.
Tili
Oltoy tili turkiy tillar oilasiga kiradi. Bu til turk tillari orasida o‘ziga xos dialekt va leksikaga ega bo‘lib, uning ba’zi so‘zlari boshqa turkiy tillardan farq qiladi. Hozirgi kunda Oltoy tili kam hollarda ishlatiladi va ko‘plab yoshlar ona tilini unutish xavfi ostida.
Hozirgi holati
Bugungi kunda Oltoy oilasi a’zolari ko‘proq qishloq joylarda yashaydi va asosan qishloq xo‘jaligi, chorvachilik bilan shug‘ullanadi. Ularning oilaviy hayoti qattiq an’analar asosida qurilgan bo‘lib, katta hurmatga ega. Hozirgi vaqtda Oltoy madaniy merosini saqlash va rivojlantirishga qaratilgan turli madaniy tadbirlar va loyihalar mavjud.
Xulosa
Oltoy oilasi va ularning madaniyati o‘zbek va butun turkiy dunyosi uchun katta ahamiyatga ega. Ular o‘ziga xos urf-odatlari, tili va tarixiy ildizlari bilan ajralib turadi. Oltoy oilasining rivojlanishi va madaniyatining saqlanishi yangi avlodlar uchun muhim vazifa hisoblanadi.