Olti kunlik urush
Olti kunlik urush ( ivritcha: מלחמת ששת הימים Milhemet Sheshet ha-Yamim;arabcha: حرب الأيام الستة Harb al-Ayyam as-Sitta yoki arabcha: حرب 1967 xarb 1967-yil,inglizcha: Six-Day War)- Yaqin Sharqda bir tomondan Isroil va boshqa tomondan Misr, Suriya,Iordaniya,Iroq va Jazoir o'rtasida 1967-yil 5-iyundan 10-iyungacha davom etgan urush.
1967-yil may oyida bir tomondan Isroil, ikkinchi tomondan Suriya va Misr o'rtasida keskinlik tezda kuchaydi.14-may kuni Misr Suvaysh kanali zonasida va uning atrofida safarbarlik e'lon qildi, 19-mayga kelib,Misr tomonining iltimosiga binoan Sinaydagi Misr va Isroil kuchlarini ajratib turgan BMT qo'shinlari olib chiqildi,22- may kuni Aqaba ko'rfazida Isroil kemalarini blokadasi boshlandi.May oyining oxiriga kelib Iordaniya va Iroq arab harbiy koalitsiyasiga qo'shildi.
1967-yil 5-iyun kuni ertalab soat 7:45 da Isroil havo kuchlarining operatsiyasi boshlandi,bir necha soat ichida arab koalitsiyasining havo kuchlarini yo'q qildi,shundan so'ng Isroil 6 kun ichida havo yordamisiz qolgan arab qo'shinlarini mag'lub etdi.
Oldingi voqealar
Misrda 1952-yil iyul inqilobi monarxiyani ag'dardi.Toʻntarishni amalga oshirgan zobitlardan iborat Inqilobiy qoʻmondonlik kengashi tuzildi.Tez orada ulardan biri Gamal Abdel Nosir Misr prezidenti bo'ldi.Respublika e’lon qilindi.Nosir xalqni birlashtirishni,inqilobni boshqa arab mamlakatlariga “eksport qilishni” xohladi.
1956-yilda Suvaysh inqirozi davrida Suvaysh kanali Misr tomonidan milliylashtirilgach,Isroil, Angliya va Fransiya qoʻshinlari yashirin kelishuv natijasida Misrga hujum qildi. Isroil butun Sinay yarim oroli haG'azo sektorini bosib olishga muvaffaq bo'ldi, ammo AQSh va SSSR bosimi ostidaMisrga hujum qilgan davlatlar o'z hududini tarkm etishga majbur bo'ldi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti qo‘shinlari Isroil-Misr chegarasida Sinay yarim orolida sulhni kuzatish va falastinlik fedaiylar jangarilarining Isroilga kirishiga yo‘l qo‘ymaslik o'yida joylashtirilgan edi.1956-yildan keyin Misr-Isroil va Iordaniya-Isroil chegaralaridagi voqealar soni keskin kamaydi.
1950-yillarning oxiridan boshlab Misr G'arb davlatlaridan uzoqlashib,Yaqin Sharqda yangi ittifoqchi orttirishdan manfaatdor bo'lgan SSSRga yaqinlashmoqda.Shu maqsadda SSSR Misrga iqtisodiy yordam koʻrsatdi, foydali kreditlar berdi,Asvon toʻgʻonini qurishga yordam berdi,qurol-yarogʻ,don va boshqa zarur tovarlar yetkazib berdi.
1967-yil boshida Isroilda Misr keng ko'lamli urush boshlashi ehtimoldan yiroq emas degan fikr paydo bo'ldi.Bunga Misrning sakkiz nafar elita brigadasi Yaman fuqarolar urushida qatnashganligi,ular respublikachilar uchun qirollik tarafdorlariga qarshi kurashganligi bilan asoslandi.1967-yil bahorida Isroil-Misr munosabatlari nisbatan tinch edi.
Shu bilan birga,ushbu davrda Isroilning Suriya bilan munosabatlari uchta asosiy omil - suv resurslari bo'yicha mojaro, 1948-yildagi o't ochishni to'xtatish chizig'i bo'ylab demilitarizatsiyalangan zonalarni nazorat qilish bo'yicha mojaro va Suriya hukumatining Falastinning harbiylashtirilgan guruhlarini qo'llab-quvvatlashi tufayli keskinlashdi.Arablar Isroilga qarshi qo'poruvchilik harakatlarini amalga oshirdi. A.Bregmanning fikricha,1948-yilgi kelishuvga muvofiq qurolsizlantirilgan zonalar hech kimning suvereniteti ostida bo‘lmasligi kerak edi.[belgilash ] Bregmanning fikricha, Isroil suriyaliklarni gijgijlash va keyingi to'qnashuvlar chog'ida bu zonalar ustidan nazoratni kengaytirish orqali ular ustidan nazorat o'rnatishga uringan.Biroq,1956-yil 30- martda Isroil tashqi ishlar vaziri Moshe Sharet SSSRning Isroildagi elchisiga shunday degan edi:“Sulh shartnomasi qurolsizlantirilgan zonada sug'orish yoki boshqa qurilish ishlarini taqiqlamaydi.Bundan tashqari, kelishuvda bu zonada fuqarolar hayoti normal bo'lishi kerakligi aytilgan.».
Shu bilan birga, Abba Evenning BMT Xavfsizlik Kengashiga bergan bayonotiga ko'ra faqat 1955-yilning dastlabki 11 oyida Suriya-Isroil chegarasida atigi 22 milya uzunlikdagi sulh bitimining Suriya tomonidan 108 ta buzilishi qayd etilgan. bir qismi Isroil qishloqlari,qishloq xo'jaligi ishchilari va baliqchilarni o'qqa tutdi.
Asosiy Sabablari uz.wikipedia.org