Og'zaki til
Ogʻzaki til — yozma tildan farq qilgan holda tovushlar yoki (biror soʻzning taʼrifiga qarab) qoʻlda ishoralar orqali hosil boʻlgan til.
Ogʻzaki til tana va qoʻllar bilan ifoda qilinadigan imo-
ishora tilidan ovoz darajasi orqali paydo boʻlgan tildir.
Taʼrifi
"Ogʻzaki til" atamasi baʼzan faqat ogʻzaki tillarni, ayniqsa tilshunos olimlar tomonidan imo-ishora tillarini istisno qilish tariqasida „ogʻzaki“ atamalarni sinonim qilish uchun ishlatiladi. Boshqalar imo-ishora tilini „ogʻzaki“ deb atashadi, ayniqsa, belgilarning oʻqilishidan ajralib turadi..
Mazmuni
Ogʻzaki nutqda koʻplab soʻzlovchilarning nutqining mohiyati kontekstga qarab aniqlanadi. Bu koʻproq maʼnosi toʻgʻridan-toʻgʻri aniqlanuvchi matn bilan yozuv tilidan farq qiladi. Ogʻzaki tildagi kelishuvga koʻra, umumiy maʼnoda amaliyotda qoʻllash orqali aniqlanadi, ammo yozma tilda mantiqiy va izchil dalillarga koʻproq eʼtibor beriladi. Shunga oʻxshash, ogʻzaki til subyektiv maʼlumotlarni, jumladan, maʼruza qiluvchi va tinglovchilar oʻrtasidagi aloqalarni taʼminlashga intiladi. Yozma til esa obyektiv maʼlumotni yetkazish uchun qoʻllaniladigan umumiy uslub sifatida foydalaniladi.
Ogʻzaki va imo-ishora tillari ham soʻzlardan tashkil topgan. Ogʻzaki tillarda soʻzlar unli va undoshlarning cheklangan tizim hamda ohangdan iborat. Imo-ishora tillarida soʻzlar cheklangan, shuningdek, shakl, yoʻnalish va qoʻllarning joylashuv harakati yuz ifodalaridan bilinib turadi; ikki holatda ham yaratish texnikasi fonema deb ataladi. Ushbu tillarda soʻzlar grammatik va ritmik jihatdan ibora, gap va hajmi kattaroq nutq birliklariga bogʻlangan.
Ogʻzaki va yozma til oʻrtasidagi aloqa
Ogʻzaki til va yozma til oʻrtasidagi aloqalar murakkab hisoblanadi. Tilshunoslik sohalarida hozirgi kelishuvdan kelib chiqib, nutq — insonning tugʻma qobiliyati, yozma til esa madaniy ixtiro deb ataladi. Biroq, baʼzi tilshunoslar, masalan, Praga maktabi yozma va ogʻzaki til oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlib, bu yozma tilning yaratilganligi uchun ogʻzaki tilga yaqinligiga qarama-qarshi keladi.
Ogʻzaki tilni oʻrganish
Tinglovchi bolalar oʻzlarining birinchi tili sifatida ular atrofida ishlatiladigan tildan foydalaniladilar: xoh ogʻzaki, xoh koʻruvchi (agar ular koʻrayotgan boʻlsa) yoki imo-ishora. Kar bolalarning atrofida koʻruv aloqa tizimidan foydalanilsa, Cued Speech yoki imo-ishora tili bilan xuddi shunday qilishlari mumkin. Ogʻzaki til anʼanaviy ravishda yozma tilni eshituvchi bolalarga oʻrgatiladi. Oʻqituvchilar maktabdan tashqarida turli xil boshlangʻich tilda soʻzlashuvchi bolalar bilan ogʻzaki nutqqa alohida eʼtibor berishni taʼkidlaydi. Bola uchun bir nechta tillarni tushunish imkoniyatiga ega boʻlish ijtimoiy va taʼlim jihatdan muhim hisoblanadi.
Yana qarang
Manbalar
uz.wikipedia.org