Nikolay Yadrintsev
Nikolay Mixaylovich Yadrintsev (18 [ 30 ] oktyabr 1842, Omsk, Tara tumani, Tobolsk viloyati, Rossiya imperiyasi — 7 [ 19 ] iyun 1894-yil, Barnaul, Barnaul okrugi, Tomsk viloyati, Rossiya imperiyasi) — rus publitsisti, yozuvchi va jamoat arbobi, Sibir va Oʻrta Osiyo tadqiqotchisi, Sibir regionalizmining asoschilaridan biri, Chingizxon poytaxti Qoraqurum va Moʻgʻulistondagi Uygʻur xoqonligining poytaxti Ordu-Baliq shahri — Oʻrxun daryosi boʻyida qadimiy turkiy yodgorliklarni kashf etgan.
Tarjimai holi
Nikolay Yadrintsev Omsk shahrida savdogar oilasida tugʻilgan. Oila boshligʻi ilgʻor qarashlari bilan ajralib turadigan va dekabristlar bilan aloqada boʻlgan.
1851-yilda u ota-onasi bilan Tomskga koʻchib oʻtdi. 1854-yildan boshlab u Tomsk erkaklar gimnaziyasi qoshidagi Pozorovskiy maktab-internatida tahsil oldi, lekin kursni tamomlamadi. 17 yoshida u
Sankt-Peterburgga joʻnab ketdi va u erda universitetning huquqshunoslik fakultetini tinglovchisi boʻldi. Universitetda u G. N. Potanin va S. S. Shashkov bilan uchrashdi. U Sibir talabalari jamiyatini tashkil etishda va uning faoliyatida faol ishtirok etgan.
1863-yilda u Omskga qaytib keldi, oʻqituvchi boʻlib ishladi, Potanin bilan birgalikda adabiy oʻqishlar tashkilotchisi boʻldi. Potanindan keyin 1864-yilda u Tomskga koʻchib oʻtdi va u erda „ Tomsk viloyat Axborotnomasi“ gazetasiga hissa qoʻshdi. U erda „Sibir rus adabiyoti saroyi oldida“, „Sibir aholisining etnologik xususiyatlari“ maqolalarini nashr etdi. 1864-yilda Tomsk viloyat Axborotnomasi gazetasida chop etilgan ommaviy maʼruza bilan u Sibirda universitet yaratishni qattiq qoʻllab-quvvatladi.
Oltoyga ekspeditsiyalar
1878-yilda u Rossiya Geografiya jamiyatining Gʻarbiy Sibir boʻlimi aʼzosi sifatida Oltoyga birinchi keng qamrovli ekspeditsiyani amalga oshirdi, koʻchirish ishini oʻrgandi, etnografik va botanika materiallarini toʻpladi. 1880-yilda uning ikkinchi ekspeditsiyasi natijasida Teletskoye koʻli, Chuya daryosi va uning irmoqlarining geografik xaritalari tuzildi, koʻplab antropologik tadqiqotlar olib borildi. 1881-yilda u Imperator rus geografiya jamiyatining oltin medali bilan taqdirlangan. Yadrintsev Oltoyning deyarli barcha hududlariga, shu jumladan markaziy va baland togʻli hududlarga tashrif buyurdi. Uning „Oltoyda maralchilik haqida“, „Gʻarbiy Sibir va Togʻli Oltoy okrugiga sayohat“ va boshqa maqolalari bugungi kunda ham ilmiy ahamiyatga ega.
Minusinsk oʻlkasiga ekspeditsiya
Minusinsk viloyati va Urxunning yuqori oqimiga qilgan ekspeditsiyalarida (1886, 1889, 1891) u Xara-Balgas va qadimgi Moʻgʻuliston poytaxti Qoraqurum xarobalari, shuningdek, turkiy yozuvlarni takrorlagan qadimgi turkiy yozuv yodgorliklarini topdi. 1894-yilda uning shaxsiy iltimosiga binoan Oltoy kon okrugi maʼmuriyatining statistika boʻlimi boshligʻi etib tayinlandi. Nerchinsk-Zavodskiy epifaniya sobori rektorining qizi, kasbi boʻyicha shifokor Aleksandra Bogolyubskaya bilan uchrashib, undan muloyim rad javobini oldi, bu uni juda qaygʻuga soldi. Oʻsha yilning 7-iyunida Barnaulga yetib kelib, otashin muhabbati tufayli savdogar Sulinning uyida zahar ichib, oʻz joniga qasd qildi. U Barnauldagi Nagornoye qabristoniga dafn etilgan.
Qabr ustidagi byustni N.M. Yadrintsev shaxsan tanigan rus haykaltaroshi va filantropi K. M. Sibiryakov yasagan. Granit yodgorligi meʼmor Shulev loyihasi boʻyicha Kolivan silliqlash zavodida qilingan.
Eslatmalar
Yozuvchining soʻnggi kunlari I.P. Kudinov „Iyulning olti kuni“ hujjatli hikoyasida aks ettirilgan. .
Qarindoshlar
Otasi: M. I. Yadrintsev, savdogar, dekabristlar V. Annenkov , P.N.Svistunov, V. Steingel bilan tanish va ular bilan doʻstona munosabatda edi. Barcha fanlarga va badiiy adabiyotga qiziqqan. Onasi: Fevroniya Vasilevna, sobiq serf.
Xotini — Yadrintseva (Barkova) Adelaida Fedorovna, qizi — Lidiya Nikolaevna Dobrova-Yadrintseva .
Xotira
Omsk, Novosibirsk (Yadrintsevskaya koʻchasi, 1898-yildan), Irkutsk, Barnaul koʻchalari Yadrintsev nomi bilan atalgan. Uvalo-Yadrino qishlogʻi (Omsk viloyati, Lyubinskiy tumani) uning nomi bilan atalgan.
Ish yuritish
Eslatmalar
Adabiyot
uz.wikipedia.org