Neytron kesimi

---

Yadro fizikasida neytron kesimi tushunchasi tushayotgan neytron va maqsadli yadro o'rtasidagi o'zaro ta'sir qilish ehtimolini ifodalash uchun ishlatiladi. Neytron kesimini



δ


{\displaystyle \delta }

sm dagi maydon sifatida aniqlash mumkin, buning uchun sodir bo'layotgan neytron-yadro reaktsiyalari soni ushbu hududdan o'tadigan tushayotgan neytronlar soni va maqsadli yadrolar sonining ko'paytmasiga teng.   Neytron oqimi bilan birgalikda u reaksiya tezligini hisoblash imkonini beradi, masalan, atom elektr stansiyasining issiqlik quvvatini olish uchun. Kesmani o'lchash uchun standart birlik 10 m yoki 10 sm ga teng bo'lgan ombordir . Neytron kesimi qanchalik katta bo'lsa, neytronning yadro bilan reaksiyaga kirishishi ehtimoli shunchalik yuqori bo'ladi.

Izotopni (yoki nuklidni ) neytronlar kesimiga va tushgan neytronga qanday reaksiyaga kirishishiga qarab tasniflash mumkin. Neytronni yutish va neytronni uning yadrosida parchalash yoki ushlab turishga moyil bo'lgan nuklidlar neytron yutuvchi hisoblanadi va bu reaktsiya tutilish kesimiga ega bo'ladi. Bo'linishga duchor bo'lgan izotoplar bo'linadigan yoqilg'i bo'lib, tegishli bo'linish kesimiga ega. Qolgan izotoplar shunchaki neytronni sochadi va tarqalish kesimiga ega bo'ladi. Ba'zi izotoplar, masalan , uran-238, uchtasining kesimlari nolga teng emas.

Katta tarqalish kesimi va past massaga ega bo'lgan izotoplar yaxshi neytron moderatorlaridir (quyidagi jadvalga qarang). Katta yutilish kesimiga ega bo'lgan nuklidlar, agar ular bo'linmasa va parchalanmasa, neytron zaharlari hisoblanadi. Yadro reaktorining uzoq muddatda reaktivligini nazorat qilish va yopilish chegarasini yaxshilash uchun ataylab kiritiladigan zahar kuyadigan zahar deb ataladi.

Ushbu maqola Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekisto Milliy Universiteti Fizika fakulteti talabasi Do'stmuhamedova Shahzoda tomonidan wikita'lim loyihasi doirasida ingliz tilidan tarjima qilindi.

Qiziqarli parametrlar

---

Neytronlar kesimi va shuning uchun neytron-yadro o'zaro ta'sir qilish ehtimoli quyidagilarga bog'liq:

va kamroq darajada:

Maqsad turiga bog'liqlik

---

Neytron kesimi maqsadli zarrachaning ma'lum bir turi uchun aniqlanadi. Masalan, deyteriy 2H ning tutilish kesimi oddiy vodorod 1 H ga qaraganda ancha kichikdir. Ayrim reaktorlar moderator sifatida oddiy engil suv o'rniga og'ir suvdan (bunda vodorodning ko'p qismi deyteriy) foydalanishining sababi shu: muhit ichida tutilishi natijasida kamroq neytronlar yo'qoladi, bu esa boyitilgan uran o'rniga tabiiy urandan foydalanish imkonini beradi. Bu CANDU reaktorining printsipidir.

Reaksiyaga bog'liqlik turi

---

Reaksiya turidan qat’iy nazar tushayotgan neytron va maqsadli nuklid o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir qilish ehtimoli



σ


{\displaystyle \sigma }

umumiy kesma yordamida ifodalanadi. Biroq, kiruvchi zarrachaning nishondan sakrab tushishini (va shuning uchun o'zaro ta'sirdan keyin sayohatni davom ettirishni) yoki reaktsiyadan keyin yo'qolishini bilish foydali bo'lishi mumkin. Shu sababli, sochilish va yutilish kesmalari



σ


{\displaystyle \sigma }

va



σ


{\displaystyle \sigma }

aniqlanadi va umumiy kesma oddiygina ikkita qisman kesmaning yig'indisidir:





σ

T


=

σ

S


+

σ

A




{\displaystyle \sigma _{\text{T}}=\sigma _{\text{S}}+\sigma _{\text{A}}}


Absorbsion kesma
Agar nuklidga yaqinlashganda neytron so'rilsa, atom yadrosi izotoplar jadvalida bir pozitsiyaga yuqoriga ko'tariladi. Masalan, U U ga aylanadi, bu yadro yuqori energiyalanganligini bildiradi. Bu energiya chiqarilishi kerak va bo'shatish bir nechta mexanizmlardan biri orqali amalga oshirilishi mumkin.

Hodisa zarralari energiyasiga bog'liqlik

---

Har qanday kesmaning energiyaga bog'liqligini oddiy baholash Ramsauer modeli tomonidan taqdim etilgan bo'lib, u neytronning samarali o'lchami neytron joylashgan joyning ehtimollik zichligi funksiyasining kengligi bilan mutanosibdir degan g'oyaga asoslanadi. bo'lishi mumkin, buning o'zi neytronning termal de Broyl to'lqin uzunligiga proportsionaldir.




λ
(
E
)
=


h

2
m
E





{\displaystyle \lambda (E)={\frac {h}{\sqrt {2mE}}}}


Qabul qilish



λ


{\displaystyle \lambda }

neytronning samarali radiusi sifatida biz aylananing maydonini taxmin qilishimiz mumkin



σ


{\displaystyle \sigma }

bunda neytronlar samarali radiusli yadrolarga uriladi



R


{\displaystyle R}

kabi




σ
(
E
)
∝
π
(
R
+
λ
(
E
)

)

2




{\displaystyle \sigma (E)\propto \pi (R+\lambda (E))^{2}}


Ushbu modelning taxminlari sodda bo'lsa-da, u hech bo'lmaganda neytronni yutish kesimining odatdagi o'lchanadigan energiyaga bog'liqligini sifat jihatidan tushuntiradi. To'lqin uzunligi atom yadrolarining odatdagi radiusidan ancha katta neytronlar uchun (1-10) fm, E = 10–1000 keV)



R


{\displaystyle R}

e'tibordan chetda qolishi mumkin. Bu past energiyali neytronlar uchun (masalan, termal neytronlar) kesma



σ
(
E
)


{\displaystyle \sigma (E)}

neytron tezligiga teskari proportsionaldir.

Bu parchalanuvchi yadro reaktorlarida neytron moderatoridan foydalanishning afzalligini tushuntiradi. Boshqa tomondan, juda yuqori energiyali neytronlar uchun (1 MeV),



λ


{\displaystyle \lambda }

e'tibordan chetda qolishi mumkin va neytron kesimi taxminan doimiy bo'lib, faqat atom yadrolarining kesimi bilan belgilanadi.

Biroq, bu oddiy model 1 energiya oralig'ida neytron kesimini kuchli o'zgartiradigan neytron rezonanslarini hisobga olmaydi.1 eV–10 keV, shuningdek, ba'zi yadroviy reaktsiyalarning chegara energiyasi hisoblanadi.

Maqsadli haroratga bog'liqlik

---

Ko'ndalang kesimlar odatda 20 °C da o'lchanadi . Muhit haroratiga bog'liqligini hisobga olish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:




σ
=

σ

0




(



T

0


T


)



1
2



,


{\displaystyle \sigma =\sigma _{0}\left({\frac {T_{0}}{T}}\right)^{\frac {1}{2}},}


bu erda



σ


{\displaystyle \sigma }

- T haroratdagi kesma va



σ


{\displaystyle \sigma }

- T haroratdagi ( kelvinlarda T va T ) kesma.

Energiya neytronning eng ehtimoliy energiyasi va tezligida aniqlanadi. Neytron populyatsiyasi Maksvell taqsimotidan iborat va shuning uchun o'rtacha energiya va tezlik yuqori bo'ladi. Demak, Maksvell tuzatish atamasi ham 38- tenglama kesmani hisoblashda 1⁄2√



π


{\displaystyle \pi }

ni kiritish kerak.

Reaktsiya tezligi va talqini bilan bog'lanish

---

Sferik nishonni (rasmda chiziqli kulrang va qizil doira sifatida ko'rsatilgan) va zarrachalar nurini (ko'k rangda) nishon yo'nalishi bo'yicha v tezlikda (ko'k rangdagi vektor) "uchib ketayotganini" tasavvur qiling. Biz d t vaqt oralig'ida qancha zarrachalar ta'sir qilishini bilmoqchimiz. Bunga erishish uchun zarrachalar rasmdagi yashil tsilindrda bo'lishi kerak ( V jild). Tsilindrning asosi - nishonning nurga perpendikulyar bo'lgan geometrik kesmasi (qizil rangdagi sirt



σ


{\displaystyle \sigma }

) va uning balandligi d t davomida zarrachalar bosib o'tgan uzunligi (uzunligi v) . dt ):




V
=
σ

v

d
t


{\displaystyle V=\sigma \,v\,dt}


Hajm birligiga to'g'ri keladigan n zarrachalar soniga e'tibor qaratsak, n ta mavjud V hajmidagi V zarralar, V ning ta'rifiga ko'ra, reaksiyaga kirishadi. Reaksiya tezligini bitta nishonga ko'rsatib, u quyidagilarni beradi:




r

d
t
=
n

V
=
n

σ

v

d
t


{\displaystyle r\,dt=n\,V=n\,\sigma \,v\,dt}


Bu to'g'ridan-to'g'ri neytron oqimining ta'rifidan kelib chiqadi



Φ


{\displaystyle \Phi }

= n v :




r
=
σ

Φ


{\displaystyle r=\sigma \,\Phi }


Hajm birligi uchun bitta emas, balki N ta nishon borligini faraz qilsak, birlik hajm uchun reaksiya tezligi R :




R
=
N

r
=
N

Φ

σ


{\displaystyle R=N\,r=N\,\Phi \,\sigma }

Odatdagi kesmalar

---

uz.wikipedia.org