Mudanya sulh shartnomasi
Mudanya shartnomasi yoki
Mudanya sulh bitimi mustaqillik urushi oxirida imzolangan sulhdir. Ushbu sulh bilan Usmonli imperiyasi qonuniy ravishda tugaydi.
Reja
Buyuk Hujumning gʻalabasi va Chanoqqal’a inqirozidan soʻng, Ittifoqdosh kuchlar Turkiya Buyuk Millat Majlisini sulhga chaqirdi. Turk armiyasi va ingliz ishgʻolchi kuchlari oʻrtasida baʼzi taranglik boʻlsa ham, muzokaralar 1922-yil 3-oktabrda Mudanyada boshlandi.
Shartnoma
Gʻarbiy Front qoʻmondoni İsmet Posho yigʻilishlarda TBMM hukumatini vakil qilgan boʻlsa, Fevzi Posho va Refet Posho muzokaralar davomida Mudanyada edi. Buyuk Britaniya generali Harington, Fransiya general Charpi va Italiya generali Mombelli boʻlgan Mudanya muzokaralari oʻt ochishni toʻxtatishga bevosita aloqador boʻlgan Gretsiya general Mazarakis va polkovnik Sariyannisni tayinlagan boʻlishiga qaramay, Gretsiya delegatlari bevosita ishtirok etmadi. Mudanya muzokaralarida qatnashmagan. Ular qirgʻoq yaqinida ingliz kemasida kutishgan. Vaqti-vaqti bilan, hattoki muzokaralar uzilish xavfi ostida boʻlgan paytda ham keskin lahzalar boshdan kechirilgan sulh muzokaralari va turk qoʻshini yana harakatga tayyorgarlik koʻrdi, 1922-yil 11-oktyabrda murosaga erishildi.
Tarkibi
Sulh shartnomasini qabul qilishni istamagan va imzolashdan oʻzini tortgan Gretsiya hukumati oʻzi izlagan dastakni topa olmadi va oxir-oqibat 14-oktabr kuni Mudanya sulhini imzolashga majbur boʻldi. Ayni paytda Turkiya Buyuk Millat Majlisi Sharqiy Frakiyani egallash va u yerda Turk boshqaruvini tashkil etish uchun Refet Poshoga topshiriq berdi. Refet Posho 1922-yil 19-oktabrda Turkiya Buyuk Millat Majlisi vakili sifatida Istanbulga kirdi va xalq tomonidan katta ishtiyoq bilan kutib olindi.
Natijalar
Mudanya sulh shartnomasi bilan turk-yunon mojarosining tugatilishi va Sharqiy Frakiyaning ozod etilishi kabi voqealar turk tomoni foydasiga hal boʻladigan oʻzgarishlar sifatida koʻzga tashlansa-da, Istanbul va Boʻgʻozlarda turk suvereniteti toʻliq oʻrnatilmadi. Bo‘g‘ozlar ustidan nazoratning yo‘qligi ham, qo‘shinni Frakiyaga o‘tkaza olmasligi ham turk hukumatining tinchlik konferensiyasi oldidan savdolashish imkoniyatlarini cheklab qo‘ydi. Bu qoidalarni Mudanya sulhining baʼzi zaif boʻgʻinlari sifatida koʻrish mumkin, bu esa koʻp nuqtalarda sezilarli yutuqlarni taʼminladi. Turkiyaning boʻgʻozlardagi suverenitetini Lozanna shartnomasi bilan oʻrnatib boʻlmadi, lekin 1936 -yilda boʻgʻozlar boʻyicha Montrö konvensiyasi bilan kelishuvga erishildi. Ittifoqdosh davlatlar yangi turk davlatini rasman tan oldi. Mudanya kelishuvi kelajakda tuziladigan Lozanna shartnomasiga ham zamin yaratdi.
Manbalar
uz.wikipedia.org