Motor neyroni

Motor neyron (yoki motoneyron yoki efferent neyron ) — hujayra tanasi motor poʻstlogʻida, orqa miyada joylashgan va aksoni (uzun tolasi) orqa miyaga yoki orqa miya tashqarisiga chiqadigan neyron. Bevosita yoki bilvosita taʼsir qiluvchi organlarni, asosan mushaklar va bezlarni boshqaradi. Motor neyronlarining ikki turi mavjud — yuqori motor neyronlari va pastki motor neyronlari . Yuqori motorli neyronlarning aksonlari orqa miyadagi interneyronlarga, baʼzan esa toʻgʻridan-toʻgʻri pastki motor neyronlariga qoʻshilgan boʻladi. Pastki motor neyronlarining aksonlari orqa miyadan effektorlarga signallarni olib yuradigan efferent nerv tolalari hisoblanadi. Pastki vosita neyronlarining turlari alfa motor neyronlari, beta motor neyronlari va gamma motor neyronlar.

Bitta motor neyroni koʻplab mushak tolalarini innervatsiya qilishi mumkin va mushak tolasi bitta mushak qisqarishi uchun zarur boʻlgan vaqt ichida koʻplab harakat potentsialiga ega boʻlishi mumkin. Innervatsiya nerv-mushak birikmasida sodir boʻladi va qisqarishlar yigʻindisi yoki tetanik qisqarish natijasida bir-biriga qoʻshilishi mumkin. Alohida tebranishlar sezilmas holga kelishi mumkin va keskinlikdan sekin koʻtarilib, plato davriga yetadi.

Rivojlanishi

Motor neyronlari embrion rivojlanishining boshida rivojlana boshlaydi va motor funktsiyasi bolalik davrida yaxshi rivojlanishni boshlaydi. Nerv naychasida hujayralar rostral-kaudal oʻq yoki ventral-dorsal oʻqga oʻxshaydi. Motor neyronlarining aksonlari rivojlanishning toʻrtinchi haftasida ventral-dorsal oʻqning ventral mintaqasidan (bazal plastinka) paydo boʻla boshlaydi. Ushbu soha motor nerv progenitor domeni (pMN) deb yuritiladi. OLIG2 geni Ngn2 ekspressiyasini ragʻbatlantirishdagi roli tufayli eng muhim hisoblanib, bu gen hujayra siklining chiqishiga sabab boʻladi, motor neyron rivojlanishi bilan bogʻliq keyingi transkripsiya omillarini ragʻbatlantiradi.

Anatomiyasi va fiziologiyasi

Yuqori motorli neyronlar

Yuqori motor neyronlari presentral girusda joylashgan motor poʻstlogʻidan kelib chiqadi. Asosiy motor poʻstlogʻini tashkil etuvchi hujayralar yirik piramidal hujayralar boʻlgan Betz hujayralari hisoblanadi. Bu hujayralarning aksonlari korteksdan pastga tushib, kortikospinal yoʻllarini hosil qiladi. Kortikomotorneyronlar birlamchi korteksdan yaʼni poʻstloqdan toʻgʻridan-toʻgʻri orqa miya ventral shoxidagi motor neyronlariga chiqadi. Ularning aksonlari bir nechta mushaklarning orqa miya motor neyronlarida, orqa miya interneyronlarida sinaps yaʼni birikish hosil qiladi. Ular primatlarga xosdir va ularning vazifasi qoʻllarning moslashuvchan boshqaruvi, individual barmoqlarning nisbatan mustaqil boshqarilishi taxmin qilingan. Kortikomotorneyronlar shu paytgacha faqat birlamchi motor korteksida topilgan, ikkinchi darajali motor sohalarida emas.

Nerv yoʻllari

Nerv yoʻllari yaʼni traktlar oq moddadan tashkil topgan akson toʻplamlari boʻlib, ular taʼsir potentsialini oʻzlarini effektorlariga yaʼni boshqaradigan aʼzolariga olib boradi. Orqa miyada bu tushuvchi yoʻllar turli mintaqalardan impulslarni olib yuradi. Bu traktlar pastki motor neyronlarining kelib chiqish joyi boʻlib ham xizmat qiladi. Orqa miyada yettita asosiy tushuvchi motor yoʻllari mavjud:

Pastki motorli neyronlar

Pastki motorli neyronlar — bu orqa miyadan kelib chiqadigan va toʻgʻridan-toʻgʻri yoki bilvosita effektor aʼzolarini innervatsiya qiladigan neyronlar. Bu neyronlarning maqsadi har xil, ammo somatik asab tizimida maqsad mushak tolasini boshqarish. Pastki motor neyronlarining uchta asosiy toifasi mavjud boʻlib, ularni kichik guruhlarga boʻlish mumkin .

Shunga koʻra, motor neyronlari uchta kichik turga boʻlinadi:

Maxsus visseral motor neyronlari
Yuz ifodasi, chaynash, fonatsiya va yutishda ishtirok etadigan shox motor neyronlari deb ham yuritiladi. Bogʻlangan kranial nervlarga okulomotor, abdusens, troxlear va gipoglossal nervlar kiradi.

Neyromuskulyar birikmalar

Bitta motorli neyron koʻplab mushak tolalarini innervatsiya qilishi mumkin va mushak tolasi bitta mushak qisqarishi uchun zarur boʻlgan vaqt ichida koʻplab harakat potentsialiga ega boʻlishi mumkin. Xulosa qilib aytganda, mushak qayta-qayta innervatsiya olsa, shunda somatik nerv tizimidan keladigan qoʻshimcha harakat potentsiallari tugashidan oldin keladi. Shunday qilib, bir-birining ustiga qoʻshiladi va bu bitta qisqarish kuchidan kattaroq kuchga olib keladi. Tetanik qisqarish doimiy, juda yuqori chastotali stimulyatsiya natijasida yuzaga keladi — taʼsir potentsiallari shunchalik tezlashadi va kuchlanish asta-sekin koʻtarilib, oxiri platoga etadi.

Yana qarang

Manbalar

uz.wikipedia.org