Molodilo
Molodilo (lotincha: Sempervívum) — Semizakdoshlar (Crassulaceae) oilasiga mansub gulli oʻsimliklarning turkumi. Turkumning ilmiy nomi semper (lot. — „har doim“) va vivus („tirik“) degan maʼnoni anglatadi.
Nomi
Molodilo nomi boshqa oʻsimlikka ham ega boʻlishi mumkin — oʻsha Semizaklar oilasidan boʻlgan achchiq semizak (lotincha: Sédum ácre).
Ushbu turkumning baʼzi turlari (shuningdek, boshqa Semizakdoshlar turlari) ruscha „tosh atirgul“ va „quyon karam“ nomlariga ega.
Botanik tavsifi
Koʻp yillik goʻshtli oʻtlar, bezli tuklar bilan oʻsib chiqqan, kamdan-kam hollarda deyarli yalangʻoch, 1-15 sm diametrli barglarning juda zich koʻp bargli toʻpbarglarini va barglarning kichik toʻplarini ushlab turuvchi koʻplab stolonlarni hosil qiladi.
Gullaydigan poyalari odatda mayda bezli tuklar bilan oʻsadi, tik va shoxlanmagan. Monokarpiklar. Barglari sukkulent, tartib bilan joylashgan, butun, odatda tuxumsimon yoki choʻzinchoq, oʻtkir yoki uchi uchli, qirrasi boʻylab kirpiksimondir.
Gullari muntazam, 8-20 oʻlchamli, ikki jinsli, qoʻsh gulkosali, deyarli turgʻun, yassi-popuksimon toʻpgul boʻlib yigʻilgan, ularning alohida toʻpgullari — monoxaziyadir. Kosachabargi goʻshtli, tagi birlashgan, tekis qirrali, odatda qisqa oddiy yoki bezli tuklar bilan qoplangan, kamdan-kam hollarda tuksiz. Gulbarglari nishtarsimon, har doim kosachabargdan uzunroq, odatda yulduzsimon, qirralari va tashqi tomoni oq, sariq, sargʻish-yashil, qizil, pushti yoki binafsha rangda. Changchisi barglaridan ikki baravar koʻp, 16 dan 40 gacha; gulbarglarga qarama-qarshi boʻlganlar ularga birikib va tartib bilan joylashganlari esa alohida oʻsadi. Changchi ipi odatda zichlashgan, tukli yoki kamdan-kam tuksiz boʻladi. Changdoni choʻzinchoq tuxumsimon. Nektar bezlari past urugʻli, mayda, qatlamsimon, choʻqqisi butun shaklda. Ginetsey 8-20 ta teng yonli boʻlmagan, choʻzinchoq tuxumsimon, odatda bezsimon, oʻsimtasimon serbarglardan holi. Stilodiy urugʻdondan biroz kaltaroq, tekis, yalangʻoch. Tumshuqchalari kichik, boshchali.
Mevasi 8-20 dona choʻzinchoq tuxumsimon yoki deyarli lansetsimon, bezli tuklari, koʻp urugʻli barglari bor.
Kelib chiqishi va tarqalishi
Bu turkum taxminan 30-50 turni birlashtiradi. Markaziy, Janubiy, Sharqiy Yevropa, Kavkaz, Kichik Osiyo va Janubi-Sharqiy Osiyoda, asosan, togʻli hududlarda tarqalgan.Markaziy Rossiyada bir turi — rus molodilosi (Sempervivum ruthenicum), Kavkazda — kavkaz molodilosi (Sempervivum caucasicum) oʻsadi.Tabiatda ham, xonaki oʻsimlik sifatida ham juda oson gibridlanadi. Koʻp navlari bor.
Qoʻllanilishi
Baʼzi turlar — masalan, sharonos molodilosi (Sempervivum globiferum) — manzarali bogʻ oʻsimliklari sifatida foydalaniladi. Xalq tabobatida isitma, epilepsiya va boshqa kasalliklarda qoʻllaniladi.
Taksonomiya
Sempervivum L. Species Plantarum 1: 464. 1753.
Turlari
Sempervivum turkumi aʼzolarini tanib olish oson, lekin uning turlarini ajratish juda qiyin, chunki hatto bir turning vakillari ham har xil oʻsish sharoitida va yilning turli vaqtlarida har xil koʻrinishi mumkin. Molodilolarning koʻp turlari bir-biridan aniq farqlanmasdan tavsiflangan. Turlarni aniqlash muammosi tabiiy turlararo gibridlar paydo boʻlishining yuqori chastotasi bilan murakkablashadi.
The Plant List (2010) boʻyicha turlar roʻyxati:
Manbalar
Adabiyotlar
Havolalar
uz.wikipedia.org