Mo'g'uliston me'morchiligi
Moʻgʻuliston
meʼmorchiligi asosan anʼanaviy uy-joylar, masalan, moʻgʻul va chodir nazadar tutiladi. XVI—XVll asrlarda butun mamlakat boʻylab lamaseriyalar ibodatxonalar sifatida qurilgan boʻlib, keyinchalik ular koʻpayib borayotgan ibodatchilarni qabul qilish uchun kengaytirilgan. Moʻgʻul meʼmorlari oʻzlarining ibodatxonalarini olti va oʻn ikki burchakli va uyning yumaloq shakliga yaqin boʻlgan piramidali tomlar bilan loyihalashtirganlar. Keyinchalik kengayish natijasida ibodatxonalarni loyihalashda kvadratik shaklga olib keldi, tomlari qutbli marquees shaklida ega boʻldi. Panjara devorlari, tom ustunlari va namat qatlamlari oxir-oqibat tosh, gʻisht nurlari va taxtalar bilan almashtiriladi.
Moʻgʻul rassomi va sanʼatshunosi N.Chultem anʼanaviy moʻgʻul meʼmorligining uchta uslubini (moʻgʻul, tibet va xitoy) yakka yoki qoʻshib aniqlagan. Zanabazar tomonidan ishlab chiqilgan Batu-Tsagaan (1654-yilda) erta kvadratik ibodatxona boʻlgan edi. Ulan- Batordagi Dashchoilin Xiid monastiri yurt uslubidagi arxitektura namunasidir. Erdene Zuu lamaseriyasidagi XVIII asr Lavrin ibodatxonasi Tibet anʼanalarida qurilgan. Choyjin Lama Sum ibodatxonasi (1904-yil), hozirgi kunda muzey boʻlib, Xitoy anʼanalarida qurilgan ibodatxona hammasi hisoblanadi. Ulan-Batordagi Gandan monastiridagi kvadratik Tsogchin ibodatxonasi moʻgʻul va xitoy anʼanalarini birlashtiradi. Maytreya ibodatxonasi (1938-yilda buzib tashlangan) U Tibet-Moʻgʻul meʼmorchiligining namunasi edi. Dashchoilin Xiid monastiri ushbu ibodatxonani va 24-metr (0.024 km)) qayta tiklash loyihasini boshladi. Hind taʼsirini Moʻgʻul arxitekturasida, ayniqsa buddist stupalar dizaynida ham koʻrish mumkin.
Qadimgi davr
Arxeologik qazishmalar natijasida X—Xll asrlar Kidan davriga oid shaharlar izlari topilgan. Qazilgan eng muhim shahar 944-yilda tashkil etilgan Hatun Hot edi. Yana bir muhim Kidan shahri Xerlen daryosi vodiysidagi Bars- Xot edi, u 290 hectoare (720 acre) . Shahar loy devorlari bilan oʻralgan boʻlib, ularning 4 metr (13 ft) qalinligi esa 1.5 to 2 metr (4 ft 11 in to 6 ft 7 in) yuqori boʻlganini tasdiqlaydi.
Yurtlar
.
Xll—Xlll asrlarda ger-tereg (araba ustidagi uyalar degan maʼnoni anglatadi) hukmdorlar uchun qurilgan. Qorakorumda olib borilgan qazishmalarda arava oʻqlari uchun katta temir vtulkalar topilgan. Aks uzunligi 6 metr (20 ft) va aravani 22 ta hoʻkiz tortib olib borgan edi. Bunday ger-tereg lar moʻgʻullarning maxfiy tarixida qayd etilgan.
Chodirlar
Jovanni da Pian del Karpinning „Ystoria Mongalorum“ („Moʻgʻullar tarixi“) kitobida 1246-yilda Guyukxonning taxtga oʻtirish marosimida Tamir daryosi boʻyida 2000 kishilik chodir oʻrnatilgani haqida xabar berilgan. Marka oltin barglari bilan bezatilgan ustunlar bilan mustahkamlangan va devorlarning ichki tomoni soyabon bilan qoplangan. Keyinchalik koʻplab ibodatxonalarning dizayni sachirga asoslangan boʻlgan.
Chingizxonning oʻgʻli Ogedey akalari, oʻgʻillari va boshqa shahzodalariga Qoraqurumda saroylar qurishni buyurdi. Shaharda buddist ibodatxonalari, xristian cherkovlari va musulmon masjidlari mavjud edi. Toʻrt qirrali, devor bilan oʻralgan shaharning har bir darvozasida toshbaqa haykallari bor edi. Toshbaqalarning orqa tomonidagi stellalar choʻlda sayohatchilar uchun mayoqlar bilan bezatilgan. Qorakorun qurilishiga Chingizxonning kenja ukasi Otchigin rahbarlik qilgan.
Uygʻonish davri
Inqilobiy arxitektura
Klassizm va ommaviy ishlab chiqarish
Ulan-Bator shahar markazi Sovet meʼmorlari tomonidan ishlab chiqilgan boʻlib, ular Stalinizm meʼmorchiligi sifatida klassikizmni rivojlantirdilar. Tashqi ishlar vazirligi, Davlat universiteti, hukumat uyi, opera teatri va davlat kutubxonasi Yevropa klassitsizmining namunasidir.
Moʻgʻul meʼmorlari ushbu neoklassitsizmni anʼanaviy moʻgʻul arxitekturasi bilan ijodiy uygʻunlashtirish ustida ishladilar. Ulan-Bator shahar markazini rivojlantirish Milliy teatr, Tabiat tarixi muzeyi va Ulan-Bator mehmonxonasi loyihasini yaratgan B. Chimed tashabbusi bilan davom ettiriladi. Teatr moʻgʻul arxitekturasining kvadrat tekisligi va ikki qavatli tomiga ega yaʼni u va uning boshqa binolari Chimedning zamonaviy arxitekturada mahalliy anʼanalaridan foydalanishgan. Bu yoʻnalishga boshqa meʼmorlar ham ergashgan. B. Dambiinyam tomonidan qurilgan Urt Tsagaan (Turistlar sayyohi) va Sogʻliqni saqlash vazirligi hamda Astronomiya rasadxonasi, Davlat universitetining 2-binosi va A. Xishigtning meteorologiya binosi Yevropa meʼmorchiligidan alohida ajralib turadi.
Yana qarang
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org